ΣΛΑΒΟΪ ΖΙΖΕΚ

Γιατί Θεωρείται ως ο πιο «Hot» Φιλόσοφος του 21ου Αιώνα;

Γράφει η Μίλιτσα Κοσάνοβιτς
Τον περασμένο Απρίλιο είχα την τύχη να βρεθώ στο Βελιγράδι στη διάλεξη και παρουσίαση του βιβλίου Η Εξερεύνηση του Πραγματικού του φιλόσοφου Σλάβοϊ Ζίζεκ (SlavojZizek). Η διάλεξη έγινε μέσα σε μια συναρπαστική ατμόσφαιρα, χαλαρή αλλά και σπιρτόζα, που έδινε την αίσθηση στον καθένα μας ότι παραβρίσκεται σε ένα γεγονός «παγκόσμιας σημασίας» το οποίο συνέβη στο, για τόσα χρόνια περιθωριοποιημένο και βαθιά παραπονεμένο, Βελιγράδι. Ο 59χρονος Σλάβοϊ Ζίζεκ ζει σήμερα στην Αργεντινή –αφού παντρεύτηκε μια εικοσιπεντάχρονη Αργεντίνα-μοντέλο– και διδάσκει στην Αμερική και Ευρώπη, είναι υπήκοος της Σλοβενίας και, όπως δηλώνει ο ίδιος, έγινε αυτό που είναι σήμερα μέσα στην Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας. Το Βελιγράδι ακόμη και σήμερα το θεωρεί ως την πιο την «δημοκρατική πόλη» της Γιουγκοσλαβίας. Το πρώτο του βιβλίο το έγραψε στη σέρβικη γλώσσα και εκδόθηκε την δεκαετία του 1970 στο Βελιγράδι. Αρχίζοντας τη διάλεξή του με θέμα «Να Φοβάσαι τον Πλησίον σου, Όπως Φοβάσαι τον Ίδιο τον Εαυτό Σου!» (το οποίο δεν το άγγιξε μέχρι το τέλος) στην γεμάτη αίθουσα του περίφημου SKC (StudentskiKulturniCentar, Φοιτητικό Πολιτιστικό Κέντρο) ζήτησε συγνώμη για την ιδιαίτερη προφορά που είχαν τα σερβικά του, τα οποία τα έμαθε, όπως είπε, τη δεκαετία του 1960 και 1970, την εποχή του σκληρού γιουγκοσλαβικού σοσιαλισμού, από τους Σλοβένους πολιτικούς που τότε έμεναν ή ερχόταν τακτικά στο Βελιγράδι. Την τελευταία φορά που ο Ζίζεκ βρέθηκε στο Βελιγράδι ήταν πριν από σχεδόν δώδεκα χρόνια, για την ακρίβεια την περίοδο των φοιτητικών διαδηλώσεων κατά του Μιλόσεβιτς το χειμώνα του 1996-1997, όπου, πάνω στη Γέφυρα του Μπράνκο (BrankovMost), μαζί με τους υπόλοιπους διαδηλωτές είχε συγκρουστεί με την αστυνομική ζώνη, που δεν τους άφησε να περάσουν στο Νέο Βελιγράδι και να ενωθούνε εκεί με τους υπόλοιπους που διαδήλωναν.

Η Pop Κουλτούρα Γίνεται η Πολιτική του 21ου Αιώνα!

Τι είναι αυτό που κάνει τον Σλάβοϊ Ζίζεκ τόσο σημαντικό σήμερα; Ένα μέρος της απάντησης αποτελεί το γεγονός ότι είναι δημιουργός πάνω από 900 βιβλιογραφικών ενοτήτων από τις οποίες εκατό είναι τα βιβλία του. Το γεγονός αυτό τον τοποθετεί ανάμεσα στους πιο καρποφόρους δημιουργούς της σύγχρονης εποχής. Επίσης διδάσκει σε πολλά γνωστά πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο και από το 1995 είναι τακτικό μέλος της Σλοβένικης Ακαδημίας Επιστήμης και Τέχνης. Αρθρογραφεί σε εφημερίδες και περιοδικά, δίνει συνεντεύξεις, είναι μονίμως παρών σε διάφορα μήντια κι έχουν επίσης γυριστεί για αυτόν και μερικές ταινίες από τις οποίες η πιο γνωστή είναι το Οδηγός στον Κινηματογράφο για Ανώμαλους (2006), μέσα στην οποία ο Ζίζεκ αναλύει πολλές γνωστές ταινίες του Χόλιγουντ, ξεκινώντας από τις κλασικές, όπως είναι Τα πουλιά του Χίτσκοκ, μέχρι και το μεταμοντέρνο Matrix,εμπνευσμένο ως ένα βαθμό από το Γνωστικισμό και τη Θεοσοφία της Έλενας Μπλαβάτσκι. Παρόλο που ο κόσμος της pop κουλτούρας είναι συχνά θέμα των αναλύσεων του Ζίζεκ, δεν μπορούμε να τον βάλουμε στο ίδιο τσουβάλι με τους υπόλοιπουςθεωρητικούς της τηλεόρασης, όπως για παράδειγμα είναι οι Γάλοι νέο-φιλόσοφοι (B. Anri-Levi, Gliksman κλπ). Το θέμα είναι ότι μέσα από το στοχασμό και την ανάλυση του Ζίζεκ τα στοιχεία της μαζικής κουλτούρας έχουν διπλή σημασία: πρώτον ως καλά παραδείγματα για συγκεκριμένες φιλοσοφικές θεωρίες που έχουν διδακτική έννοια, και δεύτερον ως ένα σημαντικό φιλοσοφικό φαινόμενο –ένα σημείο αναφοράς στο οποίο η κρατούσα ιδεολογία αποκαλύπτεται εντελώς και γίνεται διαφανή. Η pop κουλτούρα γίνεται έτσι η πολιτική του 21ου αιώνα, ισχυρίζεται ο Σλάβοι Ζίζεκ. Αυτή η θέση βρίσκει την βάση της σε μία διαδικασία που συχνά περιγράφεται ως «πολιτιστικοποίηση της πολιτικής» της πολιτικής, όπου η πολιτική παρέμβαση μετατοπίζεται σε τέχνη και σε διάφορα κοινωνικά κινήματα, όπως ο φεμινισμός, η οικολογία κλπ, ενώ το δημόσιο κοινό περιβάλλον υπολογίζεται και κρίνεται με τα μέτρα του πολιτισμού. Ο Ζίζεκ είναι ένας από τους καλύτερους γνώστες της πολιτιστικής παραγωγής, αλλά και κριτικός της τάσης η οποία, στο όνομα της «αστικής κοινωνίας», καταστρέφει την αυτονομία του δημοσίου.

Να Φοβάσαι τον Πλησίον σου Όπως Τον Εαυτό Σου

Στη διάλεξη που έπρεπε να γίνει κάτω από τον τίτλο «Να Φοβάσαι τον πλησίον σου Όπως τον Εαυτό Σου», η πολιτική ανάλυση του φαινόμενου popκουλτούρας πήρε την πρωταρχική θέση. Ο φιλόσοφος ήταν αρκετά συγκινημένος από το γεγονός ότι ξαναβρέθηκε στο Βελιγράδι, και πάνω απ΄ όλα αυτοσχεδίαζε δημιουργικά το λόγο του. Μας θύμισε ότι την εποχή του «σκληρού σοσιαλισμού», την εποχή της δεκαετίας του 1970, η Σερβία είχε το μεγαλύτερο δημοκρατικό δυναμικό σε σχέση με τη τότε καταπιεστική Σλοβενία, υπενθυμίζοντας ότι ένα από τα πρώτα του βιβλία (Znak, Oznacitelj, Pismo = Σήμα, Σηματοδότης, Γράμμα) εκδόθηκε στο Βελιγράδι. Αυτή τη θέση πρέπει να αντιληφθεί κανείς ως ξεσκέπασμα των συχνών ρατσιστικών στερεότυπων για τη Σερβία και γενικώς για τα Βαλκάνια που αντιλαμβάνονται ως «id» της Ευρώπης, όπου η «αγελάδα ιστορία» επαναλαμβάνεται κυκλικά χωρίς, υποτίθεται, να υπάρχει πραγματική κοινωνική ανάπτυξη.

Έπειτα έκανε μια εισαγωγή σ’ εκείνο με το οποίο ο Ζίζεκ έγινε γνωστός, δηλαδή στη θεωρητική ψυχανάλυση μέσα από την ερμηνεία του conceptτης επιθυμίας του Λακάν: «Η επιθυμία είναι επιθυμία του άλλου». Εμείς στην ουσία δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να προσπαθούμε συνέχεια να καταλάβουμε τι θέλουν οι άλλοι και αυτό προσπαθούμε να εκπληρώσουμε. Αυτός θα ήταν ο ορισμός του υστερικού υποκείμενου, εκείνου δηλαδή που εκπληρώνοντας μια επιθυμία ανακαλύπτει ότι «αυτό δεν είναι ακριβώς εκείνο που ήθελε» και συνεχίζει μέχρι την εκπλήρωση μιας καινούργιας επιθυμίας επειδή η επιθυμία ποτέ δεν ησυχάζει, ζητώντας συνέχεια «και άλλο, και άλλο!». Μέσα από ένα σεξουαλικό πρίσμα αυτό θα σήμαινε ότι εμείς συνέχεια προσπαθούμε να ανακαλύψουμε τι θέλει ο παρτενέρ για να αισθανθούμε κι εμείς ικανοποιημένοι και καλοί εραστές μέσω της δικής του ικανοποίησης. Όμως, προειδοποιεί ο Ζίζεκ, για την ψυχανάλυση δεν είναι βασικό πράγμα η ανακάλυψη του ασυνείδητου σεξουαλικού περιεχομένου μέσα σε εκείνο που εργάζεται στη θέση του άλλου, (μέσα από τα λεγόμενα φροϋδικά λάθη για παράδειγμα), αλλά είναι ενδιαφέρον τι σκεφτόμαστε τη στιγμή της ίδιας σεξουαλικής πράξης, συγκεκριμένα η στιγμή που «πέφτουμε έξω» από το σεξ, δηλαδή το σημείο όπου η φαντασμαγορική κατασκευή ή απουσία της γίνονται ορατές. Η φαντασμαγορική κατασκευή υπάρχει και στην πολιτική –όταν νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να αφεθούμε στην τωρινή κυβέρνηση, όταν αισθανόμαστε άβολα μέσα σε αυτό, εκείνη τη στιγμή αρχίζει η αντίσταση, η ανάγκη να το αλλάξουμε. Γι’ αυτό το λόγο ο Ζίζεκ ερμηνεύει τον Τιτανικό του Κάμερον ως δήθεν αριστεριστική ταινία, επειδή η τραγική βύθιση του πλοίου συμβαίνει για να αποτρέψει μια πολύ χειρότερη καταστροφή: την ανάμιξη των πλουσίων με τους φτωχούς στην ερωτική δράση, η οποία θα χαλάσει τη συνηθισμένη «φυσική διάταξη» των τάξεων!

Και πέρα από αυτό, ο καταποντισμός του Τιτανικού προς τα βάθη του Ατλαντικού, μετά από τη συνουσία της Γουινσλετ και του Ντι Κάπριο, είναι περισσότερο τιμωρία για την πολιτική τους –την επαφή των διαφορετικών τάξεων– παρά για την σεξουαλική ανάμιξη, και αποτρέπει τη μελλοντική «καταστροφή»: την «ανώτερη» αγάπη για τη φτωχολογιά η οποία, ακριβώς εξαιτίας της έλλειψης της «βάσης», δηλαδή του υλικού στοιχείου, δεν θα διαρκούσε για πολύ.

Ο Ζίζεκ δηλώνει μαρξιστής και κομουνιστής, συμπληρώνοντας χαμογελώντας ότι είναι «ορθόδοξος λακανικός σταλινιστής». Είναι δύσκολο να αρνηθούμε το γεγονός ότι οι αναλύσεις του Ζίζεκ πάνω στο συμπλεγματικό φαινόμενο του Σταλινισμού είναι ιδιαίτερα πειστικές, όπως και τα τεκμήριά του κατά της ισοπέδωσης του σταλινιστικού και του ναζιστικού τρόμου. Ο Ζίζεκ εναντιώνεται σε εκείνες τις ερμηνείες του Σταλινισμού, που συμφωνούν με τη Hana Arent και τις δικές της «Πηγές του ολοκληρωτισμού».

Αμφισβητώντας τα Φιλελεύθερα Δόγματα Περί Σταλινισμού και Ναζισμού

Ο Σλάβοϊ Ζίζεκ υπογραμμίζει πάντα τη βασική διαφορά μεταξύ Σταλινισμού και Ναζισμού λέγοντας ότι ο Ναζισμός οδηγεί στην απόλυτη απανθρωποποίηση του αντιπάλου, όπως και στο ότι στο Ναζισμό ο ταξικός ανταγωνισμός μετατρέπεται στο φυλετικό ανταγωνισμό. Ή το λέει και αλλιώς: Ο Σταλινισμός πιστεύει στη δυνατότητα αναμόρφωσης του εχθρού –γι αυτό είναι δυνατόν οι φυλακισμένοι των Γκούλαγκ του Στάλιν να γράφουν στον σύντροφο Στάλιν τις κάρτες με ευχές για τα γενέθλιά του, ενώ μια ανάλογη κατάσταση με τους Εβραίους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν μπορούμε καν να φανταστούμε γιατί ο «Ναζισμός θεμελίωσε την εξολόθρευση των Εβραίων –του αδιόρθωτου κακού που πρέπει να καταστραφεί ολοκληρωτικά». Αυτή η διαφορά είναι, συνάμα, και ο λόγος για τον οποίον σήμερα στη Δύση μπορεί κανείς πολύ πιο εύκολα να προωθεί την κομουνιστική εικονογραφία από τα ναζιστικά σύμβολα.

«Όμως αυτή η ισοπέδωση του Ναζισμού και Σταλινισμού στη φιλελεύθερη πολυλογία», συνεχίζει ο Ζίζεκ «φέρνει μία υποψία: μήπως πρόκειται ουσιαστικά για ένα είδος ‘‘πλύσης των χεριών’’ των δημοκρατικών κοινωνιών από τις ευθύνες τους; Δεν εννοώ μόνο την ιστορική υποχωρητικότητα σε σχέση με τον Χίτλερ μέχρι και την όψιμη δεκαετία του 1930, αλλά περισσότερο τη σχέση ανάμεσα στον καπιταλισμό και το Ναζισμό. Κατά πόσο δηλαδή, αν το σκεφτούμε μαρξιστικά, ο Ναζισμός είναι μορφή του πιο αντιδραστικού (καταπιεστικού) ιμπεριαλισμού και μήπως εκεί βρίσκεται και η απάντηση στην βαθιά οικονομική ύφεση της Γερμανίας της δεκαετίας του 1920. Αυτό το πρόβλημα παραμένει μια τυφλή κηλίδα της κάθε φιλοσοφικής σκέψης για το Ναζισμό μέσα από μια φιλελεύθερη προοπτική. Για αυτό πρέπει να ξανά υπενθυμίσουμε την προειδοποίηση του Χορκχάϊμερ: ‘‘Οποίος δεν θέλει να συζητάει για τον καπιταλισμό, θα έπρεπε να σιωπά για το φασισμό’’».

Κριτική στον «Ακτιβισμό» και στον «Ανθρωπισμό»

Ο Ζίζεκ αμφισβητεί και άλλα φιλελεύθερα δόγματα. Ιδιαίτερα επικεντρώθηκε σε δύο απ’ αυτά: τον «ακτιβισμό» και τον «ανθρωπισμό» (ανθρωπιστικές οργανώσεις). Τον πρώτο τον παρουσιάζει ως την εντολή για να κάνει κανείς κάτι χωρίς να το σκέφτεται, να υπάρχει απλά μια δράση χωρίς καμία αναβολή, όπου ο Σλοβένος φιλόσοφος αναγνωρίζει ένα είδος απαγόρευσης της σκέψης, πρόκληση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης μέσα από την πραγματοποίηση του συνθήματος «ας περάσουμε από τα λόγια στη δράση».

«Σήμερα η επικρατούσα ιδεολογία απαιτεί ανατρεπτική δράση, μη επαναστατική πολιτική προσπάθεια μέσα στα πλαίσια της δημοκρατίας, πράγμα το οποίο αργότερα γίνεται εισιτήριο για το ίδιο το σύστημα. Μήπως οι αμερικάνοι νέοσυντηρητικοί δεν ήταν κάποτε ελεύθερα ‘’παιδιά των λουλουδιών’’ που κάπνιζαν χόρτο και έπαιρνανLSD; Μια τέτοια θέση είναι αποτέλεσμα της κυριαρχίας του ‘’αθεϊστικού ηδονισμού’’ ο οποίος, διαφορετικά από τις ηθικά πιο συντηρητικές εποχές, σήμερα διατάζει: ‘‘απόλαυσε, πραγματοποίησε όλα τα δυναμικά σου, γίνε αυτό που είσαι’’ κλπ, δηλαδή ανακηρύττει το τέλος όλων των απαγορεύσεων που πρέπει να μας δώσουν την ευκαιρία να πράττουμε χωρίς ξεκάθαρους περιορισμούς. Και όμως αυτοί οι περιορισμοί είναι ακριβώς αυτό στο οποίο σήμερα πρέπει να στοχαστούμε, επειδή θα βρεθούμε σε μια επικίνδυνη θέση όπου η φιλελεύθερη δημοκρατία θα παριστάνει τον τελικό ορίζοντα πάνω από το οποίο δεν θα μπορέσουμε να πετάξουμε… Ο ανθρωπισμός πέφτει από αυτή τη πλευρά του ορίζοντα και δεν είναι πλέον», λέει ο Ζίζεκ, συμπληρώνοντας τον Γερμανό φιλόσοφο Πέτερ Σλότερνγκ: «έκφραση του φιλανθρωπικού χαρακτήρα, κάποιας ειδικά ευαίσθητης ‘’σπασμένης καρδιάς’’ που δεν άντεξε κάτω από τη θλίψη της ανθρωπότητας (WeltSchmerz). Αντίθετα, ο ανθρωπισμός γίνεται απαραίτητο συστατικό του παιχνιδιού της Παγκοσμιοποίησης με το οποίο οι πλούσιες κοινωνίες, από τη μία, ηθικολογικά κρύβουν την ανάμιξη τους στη μίζερη κατάσταση των χωρών του Τρίτου Κόσμου (τις οποίες τις εκμεταλλεύονται με το νέο-αποικιακό τρόπο) και από την άλλη άμεσα παρεμβαίνουν στην πολιτική τους, υποστηρίζοντας της ‘δημοκρατικές δραστηριότητες’’ και την ένταξη αυτών των περιοχών στα πεδία της καπιταλιστικής οικονομίας.»

«Διάβαζε, Διάβαζε και Μόνο Διάβαζε!».

Γι’ αυτό ο Ζίζεκ δηλώνει Λενινιστής, αλλά με μια πολύ ιδιαίτερη έννοια αυτού του όρου. Υποστηρίζει, δηλαδή, εκείνο το γνωστό σύνθημα του Λένιν, που κάποτε ήταν γραμμένο σ’ όλα τα δημοτικά σχολεία της Ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας: «Διάβαζε, διάβαζε και μόνο διάβαζε!». Φυσικά με αυτό τον τρόπο συμφωνεί με την ιδέα ότι το να αρνείται κανείς να συμμετέχει στην απερίσκεπτη πολιτική προσπάθεια είναι ένα μέρος τακτικής της αντίστασης στο κύριο ιδεολογικό καλούπι (Matrix). Μέσα σε αυτό τοContextο Ζίζεκ μας διηγείται κι ένα ανέκδοτο: «Ρωτάνε τον Μαρξ, τον Έγκελς και τον Λένιν τι προτιμούν να έχουν: γυναίκα ή ερωμένη; Ο Μαρξ διαλέγει τη γυναίκα, ο πιο φιλελεύθερος Έγκελς την ερωμένη, ενώ ο Λένιν θέλει και τη γυναίκα και την ερωμένη. Όταν ρωτούν το Λένιν γιατί θέλει και τις δύο, απαντάει: ‘‘Στην ερωμένη λες ότι είσαι στη γυναίκα και στη γυναίκα λες ότι είσαι στην ερωμένη, ενώ εσύ κάθεσαι μόνος σου και διαβάζεις, διαβάζεις και μόνο διαβάζεις’’. Αυτό το ανέκδοτο φυσικά επιχειρεί να είναι μια κριτική του ‘’φανατισμού για γνώση’’, υποβάλλοντας την ιδέα ότι που και που πρέπει κάποιος να χαλαρώσει και να αφήσει τον εαυτό του και στις σεξουαλικές απολαύσεις. Πρόκειται για μια απολογία του μέσου δρόμου, της ισορροπίας μεταξύ του νοητικού και σωματικού, έπαινος στο μέτρο και στην ισορροπία, μια ιδεολογία με την οποία σήμερα τρέφεται περισσότερο η ‘‘μεσαία τάξη’’. Ακριβώς εκεί είναι η διαφθορά της Αριστερής ιδέας, η οποία παραιτείται από την ριζοσπαστικότητά της και ικανοποιείται να συμβιβαστεί με κάτι ανάμεσα στον καπιταλισμό και στο σοσιαλισμό, σε μια από τις πολλές μορφές σοσιαλδημοκρατίας, που αποτελεί κυριαρχούσα πολιτική στην Ευρώπη». Την εναλλακτική όψη αυτής της θέσης, όπως και στον ασυλλόγιστο ακτιβισμό που παραμένει στα πλαίσια των δεδομένων, ο Ζίζεκ βλέπει μέσα στο θεωρητικό-πολιτικό ριζοσπαστισμό. Για τον Λενινιστή Ζίζεκ, η πολιτική πλέον δεν είναι τέχνη εφικτού, αλλά η τέχνη του απίθανου, εκείνη που δεν συμφωνεί με τη «ρεαλιστική κατάσταση των πραγμάτων».

Λιγότερη Αγάπη, Περισσότερο Μίσος

Στο τέλος ο Σλοβένος φιλόσοφος άγγιξε και το θέμα «ο φόβος από τον πλησίον», συνεχίζοντας την κριτική του αφελή ουμανισμού, που είχε ξεκινήσει στη συλλογή δοκιμίων Λιγότερη Αγάπη, Περισσότερο Μίσος (2001). Με λίγα λόγια: «Ο πλησίον μας είναι εκείνος που είναι κοντά μας, για τον οποίον πιστεύουμε πως τον γνωρίζουμε και εκδηλώνεται ως ‘‘αφανής Άλλος’’, για τον οποίον μπορούμε να έχουμε μόνο προϋποθέσεις και όχι τα σαφή αποδεικτικά τεκμήρια». Ως παράδειγμα φέρνει μια συνηθισμένη εμπειρία από τη ζωή: Όταν κάποιος που τον ξέρουμε καλά για πολλά χρόνια ξαφνικά κάνει κάτι για το οποίο ποτέ πριν δεν θα μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι είναι σε θέση να το κάνει. Τέτοια παρεκτροπή υποβάλλει το συμπέρασμα που ο Σαρτρ προ πολλού είχε δημοσιεύσει: «Κόλαση; Αυτό είναι οι άλλοι!» Όμως ο Ζίζεκ εδώ περισσότερο σχετίζεται με τη σκέψη του Χέγκελ ότι «η άλλη συνείδηση, σε μας αντιστεκόμενη, ήδη αντιλαμβανόμενη ως εχθρική, ως εκείνη που μας περιορίζει με την ίδια της την ύπαρξη, βάζοντάς μας στη θέση ενός μόνιμου ανταγωνιστή ο οποίος πάντα, ξαφνικά, σαν το βομβιστή-αυτόχειρα, μπορεί να εκραγεί». Γι αυτό το λόγο τον πλησίον πρέπει να τον φοβόμαστε ακριβώς όπως και τον ίδιο –τον απρόβλεπτο– εαυτό μας, γιατί εκείνοι που βρίσκονται στο πιο στενό μας περιβάλλον, παρουσιάζουν και τον άμεσο κίνδυνο. Ο βιασμός στο μεγαλύτερο ποσοστό των περιπτώσεων γίνεται πάνω σε γνωστά πρόσωπα, όπως και τα περιστατικά της ψυχοσωματικής βίας που συμβαίνουν σε μεγαλύτερο ποσοστό μέσα στα πλαίσια της οικογένειας.

Ύποπτος σε Οτιδήποτε Δημοφιλές

Δηλώνοντας ως «Χριστιανός αθεϊστής», ύποπτος σε οτιδήποτε δημοφιλές, άρα και στον όλο και πιο μαζικό αθεϊσμό, ο Ζίζεκ κλίνει τη διάλεξή του, βγάζοντας συμπέρασμα ότι στο Σταυρό ουσιαστικά πέθανε ο ίδιος ο Θεός και ότι το τελικό μήνυμα του Χριστιανισμού περιλαμβάνει την διαπίστωση του Σαρτρ: «Είμαστε ριζικά καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι». Η μοίρα μας εξαρτάται από τους εαυτούς μας. Ο Θεός μας έδωσε την εντολή να αποφασίζουμε μόνοι μας για το μέλλον μας, είτε αυτό είναι απαισιόδοξο, όπως το φοβάται ο Ζίζεκ-σκεπτικιστής, είτε ουτοπικό, όπως το εύχεται πραγματικά ο Ζίζεκ-μαρξιστής.

Ακολουθεί μια μικρή συνέντευξη του Σλάβοϊ Ζίζεκ στο γαλικό περιοδικό Liberation17. 02. 2008, στα πλαίσια της έρευνας Οι Διανοούμενοι που Απορρίπτουν την Δημοκρατία.

ΠΡΕΠΕΙ ΟΛΟΙ ΝΑ ΞΑΝΑΓΙΝΟΥΜΕ ΟΥΤΟΠΙΣΤΕΣ

Τι κριτική ασκείτε στη δημοκρατία;

Ίσως την ίδια που της ακούν οι συντηρητικοί. Οι συντηρητικοί έχουν το θράσος να παραδεχτούνε ότι η δημοκρατία βρίσκεται σε αδιέξοδο. Όλοι κοροϊδεύανε τον Φράνσις Φουκογιάμα, όταν μιλούσε για το Τέλος της Ιστορίας, και σήμερα όλοι παραδέχονται την ιδέα σύμφωνα με την οποία το δημοκρατικό-φιλελεύθερο μοντέλο είναι κολλημένο εδώ για πάντα. Ικανοποιούμαστε με το να απαιτούμε έναν «καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο», όπως χθες είχε γίνει με τον κομουνισμό. Δείτε την επιστημονική φαντασία: είναι πιο εύκολο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού.

Πίσω από την κριτική της δημοκρατίας ο τελικός σας στόχος είναι ο καπιταλισμός;

Ας είμαστε σαφείς: η μεταπολεμική Ευρώπη γνώρισε ένα επίπεδο της ευημερίας που δεν έχει ξαναδεί. Αλλά υπάρχουν τέσσερα ουσιαστικά προβλήματα που χαλάνε την ισορροπία του δημοκρατικό-φιλελεύθερου μοντέλου:

1. Οι άνθρωποι «χωρίς κατάθεση», χωρίς χαρτιά, άστεγοι, άνεργοι, αποκλεισμένοι από τη ζωή της κοινότητας, εκείνοι για τους οποίους το κράτος πλέον δεν νοιάζεται.

2. Η διανοητική περιουσία, την οποία η αγορά πλέον δεν καταφέρνει να ρυθμίσει, όπως δείχνει η παραληρηματική μοίρα τουBillGates, ιδρυτή τουMicrosoft.

3. Το φυσικό περιβάλλον του ανθρώπου, του οποίου τη ρύθμιση μπορεί να εξασφαλίσει η αγορά σε περίπτωση που η μόλυνσή του είναι υπολογίσιμη, αλλά όχι και όταν το ρίσκο δεν υπολογίζεται πια: Τσερνομπίλ, θεομηνίες και καταστροφές.

4. Η βιογεννητική: μήπως είναι δουλειά της αγοράς να πει και που αρχίζει ο άνθρωπος;

Σε αυτά τα τέσσερα πεδία ούτε η φιλελεύθερη δημοκρατία ούτε ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός δεν βρίσκουν της απαραίτητες λύσεις.

Υπάρχει εναλλακτική λύση;

Κοιτάξτε, δεν είμαι χαζός, δεν ονειρεύομαι ένα καινούργιο κομουνιστικό κόμμα. Η δική μου θέση είναι τραγική. Όπως κάθε μαρξιστής, θαυμάζω την καταπληκτική παραγωγικότητα του καπιταλισμού και δεν υποβαθμίζω τα αποτελέσματα των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η σύλληψη του Πινοσέτ έπαιξε σημαντικό ψυχολογικό ρόλο στη Χιλή. Αλλά κοιτάξτε τον Τσαβέζ. Λένε ότι είναι λαϊκιστής, ότι δεν κάνει τίποτα για την οικονομία και ότι όλα θα έχουν άσχημο τέλος. Ίσως να έχουν και δίκιο… Αλλά αυτός είναι μοναδικός που ενσωμάτωσε τους φτωχούς από τις φαβέλες στην πολιτική διαδικασία. Να γιατί τον υποστηρίζω. Όταν κριτικάρεται η δική του προσπάθεια της δικτατορίας, αυτό γίνεται λες και πριν απ αυτόν στην Βενεζουέλα υπήρχε σταθερή δημοκρατία. Στην ουσία αυτός είναι μόνο φορέας της κινητοποίησης της μάζας. Για να το υπερασπιστεί αυτό, πιστεύω πως έχει δικαίωμα να χρησιμοποιήσει τη κρατικό μηχάνημα. Εσείς αν θέλετε ονομάστε το, αν θέλετε, και «τρομοκρατία».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΣΛΑΒΟΪ ΖΙΖΕΚ

  • Interrogating the Real. Continuum, 2005.
  • The Universal Exception. Continuum, 2005.
  • The Puppet and the Dwarf: The Perverse Core of Christianity.MIT Press, 2003.
  • Welcome to the Desert of the Real: Five Essays on September 11 and Related Dates.Verso, 2002.
  • The Fragile Absolute: Or, Why Is the Christian Legacy is Worth Fighting For? Verso,2001.
  • The Fright of Real Tears, Kieslowski and The Future.Indiana University Press, 2001.
  • Did Someone Say Totalitarianism?: Four Interventions in the Misuse of a Notion.Verso, 2001.
  • Butler, Judith, Ernesto Laclau and Slavoj Zizek. Contingency, Hegemony, Universality: Contemporary Dialogues on the Left.Verso Books, 2000.
  • Zizek, Slavoj. The Art of the Ridiculous Sublime: On David Lynch’s Lost Highway. University of Washington Press, 2000.
  • Bozovic, Miran and Slavoj Zizek. An Utterly Dark Spot: Gaze and Body in Early Modern Philosophy.University of Michigan Press, 2000.
  • The Fragile Absolute: Or Why the Christian Legacy is Worth Fighting For.Verso, 2000.
  • Enjoy Your Symptom!: Jacques Lacan in Hollywood and Out.Routledge, 2000.
  • The Ticklish Subject: The Absent Centre of Political Ontology.Verso,1999.
  • The Zizek Reader (Blackwell Readers).Blackwell Pub., 1999.
  • Zizek, Slavoj and F. W. J. Von Schelling. The Abyss of Freedom/Ages of the World.University of Michigan Press, 1997.
  • The Metastases of Enjoyment: Six Essays on Woman and Causality.Verso, 1996.
  • The Indivisible Remainder: An Essay on Schelling and Related Matters.Verso, 1996.
  • For They Know Not What They Do: Enjoyment As a Political Factor.Verso, 1996.
  • Tarrying With the Negative: Kant, Hegel, and the Critique of Ideology.Duke University Press, 1993.
  • Enjoy Your Symptom! Jacques Lacan In Hollywood and Out.Routledge,1992.
  • Looking Awry: An Introduction to Jacques Lacan Through Popular Culture.MIT Press, 1991.
  • The Sublime Object of Ideology.Verso, 1989.