Naomi Klein
«Η Ελλάδα ζει το Δόγμα του Σοκ»
(Κι αυτό που χρειάζεται απαραίτητα είναι ένα Αντί-Δόγμα του Σοκ)
Γράφει ο Γιώργος Στάμκος (stamkos@post.com)
H Naomi Klein, γνωστή Καναδή ακτιβίστρια, δημοσιογράφος, συγγραφέας (No Logo, Shock Doctrine κ.α.), και “ιέρεια της αντιπαγκοσμιοποίησης”, δεν ήρθε για διακοπές στην Ελλάδα τον Μάιο του 2013. Αν και επισκέφτηκε πρώτη φορά την Ευρώπη επέλεξε να περάσει σχεδόν ένα μήνα στη Ελλάδα και όχι οπουδήποτε αλλού. Αποδεχόμενη την πρόσκληση όχι κάποιου επίσημου οργανισμού, πολιτικού κόμματος ή mainstream media, αλλά μιας αναρχοαυτόνομης ομάδας και του περιοδικού “Βαβυλωνία” που διοργάνωσαν φέτος το τέταρτο παγκόσμιο αντιεξουσιαστικό φεστιβάλ «B-Fest» (www.bfest.gr) στην Αθήνα, η Καναδή συγγραφέας ήρθε στην Ελλάδα όχι απλά για να συμμετάσχει ως βασική ομιλήτρια στο φεστιβάλ. Ήρθε για να δει από πρώτο χέρι την εφαρμογή, εδώ και τρία χρόνια, του “Δόγματος του Σοκ” σε μια χώρα της Ευρωζώνης, κάνοντας επιτόπια έρευνα για το επόμενο βιβλίο της, αλλά και για ένα ντοκιμαντέρ της με θέμα τη σύνδεση της οικονομικής με την οικολογική κρίση τονίζοντας ότι «η οικονομική κρίση χρησιμοποιείται πολύ ενεργά ως πρόσχημα για τη θυσία του περιβάλλοντος».
ΝΑΟΜΙ ΚLEIN Vs NAOMI CAΜPBELL
Όσο βρισκόταν στην Αθήνα η Naomi Klein δεν μπόρεσε να αποφύγει τα φώτα της δημοσιότητας. Συναντήθηκε με καλλιτέχνες, διανοούμενους και πολιτικούς της Αριστεράς, όπως ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας, ο οποίος προηγουμένως, κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Κροατία στα πλαίσια του 6ου Subversive Forum, όπου συμμετείχε και ο Σλοβένος φιλόσοφος Slavoj Zizek και ο Αμερικανός σκηνοθέτης Όλιβερ Στόουν, είχε κάνει την “γκάφα” να μπερδέψει τηλεοπτικά τη Naomi Klein με τη «γαζέλα» της πασαρέλας Ναόμι Κάμπελ, λέγοντας: «Στην Ελλάδα προσπάθησαν να εφαρμόσουν το Δόγμα του Σοκ, όπως είπε και η Ναόμι Κάμπελ», Η ίδια η Naomi Klein πάντως, όταν έμαθε για την “γκάφα” του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, απάντησε χαριτολογώντας ότι ίσως απογοητευτούν όσοι στην Ελλάδα περίμεναν να δουν τη Ναόμι Κάμπελ, αλλά τουλάχιστον η ίδια θα προσπαθήσει να μην απογοητεύσει όσους έρθουν να την ακούσουν…
Μιλώντας στο Β-FEST της Αθήνας στις 24 Μαίου 2013 η Naomi Klein ξεκαθάρισε πως “σήμερα οι Έλληνες ζουν την εφαρμογή του Δόγματος του Σοκ”. Η Καναδή συγγραφέας είπε πως αν ξαναέγραφε σήμερα το βιβλίο της Δόγμα του Σοκ’ “τότε θα υπήρχε ένα ειδικό κεφάλαιο για την Ελλάδα, ίσως για όλο τον ευρωπαϊκό νότο. Αλλά ο στόχος μου δεν ήταν το βιβλίο απλώς να καταγράψει την ιστορία, αλλά να γίνει ένα εργαλείο ώστε να μπορέσουμε να προβλέψουμε το επόμενο σοκ. Έτσι άλλωστε τελειώνει και το βιβλίο: ‘Πότε θα δούμε το επόμενο σοκ;’. Έχουμε ένα οικονομικό μοντέλο που δημιουργεί από μόνο του κρίσεις . Εάν έγραφα λοιπόν ένα βιβλίο τώρα θα ήταν για την Ελλάδα. Η κρίση εδώ χρησιμοποιήθηκε για να λεηλατήσουν την χώρα και να καταστρέψουν τα κοινωνικά κινήματα και τις κοινωνικές κατακτήσεις”.
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ
Ο Στέλιος Κούλογλου, γνωστός Έλληνας δημοσιογράφος, δημιουργός του εναλλακτικού portal www.tvxs.gr και παρουσιαστής της πολύ πετυχημένης σειράς ντοκιμαντέρ ‘Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα’, που μεταδίδεται επί δύο δεκαετίες από την Κρατική Τηλεόραση, ήταν ένας από τους λίγους δημοσιογράφους που πήραν συνέντευξη τη Naomi Klein. Όταν τη ρώτησε σχετικά με τα αρνητικά στερεότυπα εναντίον των Ελλήνων, που μετέδωσαν τα τελευταία χρόνια τα Δυτικά Media, ότι δηλαδή είναι τεμπέληδες, έχουν πολλές μέρες άδεια κ.α. ενώ στην πραγματικότητα οι στατιστικές λένε το αντίθετο, εκείνη απάντησε: “Τα ακούσαμε και εμείς αυτά, εναντίον της Ελλάδας” απάντησε χαμογελώντας η Καναδή συγγραφέας. “Οι άνθρωποι γενικά είναι θλιμμένοι. Είναι στην κουλτούρα μας να γκρινιάζουμε γιατί δουλεύουμε πολύ χωρίς να παίρνουμε πίσω αυτά που θέλουμε. Ίσως είναι και λίγο σαδιστικό, μας άρεσε λίγο να βλέπουμε να τιμωρούνται οι χώρες της Μεσογείου με τον ήλιο τους, τις φυσικές τους ομορφιές και ένα διαφορετικό τρόπος ζωής! Αλλά τα στερεότυπα που επικράτησαν στις γερμανικές εφημερίδες για την Ελλάδα και τις χώρες του Νότου ήταν ξεκάθαρα ρατσιστικά. Είναι ταπεινωτικό να μιλάνε για εσένα έτσι”.
Ερωτόμενη από ίδιο δημοσιογράφο σχετικά με αν η άνοδος του Φασισμού και του Νεοναζισμού στην Ελλάδα της κρίσης ήταν αναμενόμενη, η Naomi Klein απάντησε: “Είμαστε σε πόλεμο”, εννοώντας φυσικά έναν ακήρυκτο οικονομικό πόλεμο, “Και σε κάθε πόλεμο υπάρχει οργή. Δικαιολογημένη οργή αφού ο κόσμος είδε να λεηλατείται ο τόπος του μπροστά στα μάτια του. Το ερώτημα είναι που θα εκφραστεί αυτή η οργή, όχι με εκδικητικό τρόπο ή σε προσωπικό επίπεδο. Αλλά απέναντι σε εκείνο το σύστημα που καθιέρωσε την απληστία. Όμως βλέπουμε ότι ακόμη και τώρα προσπαθεί το σύστημα να στρέψει την οργή στους πιο ευάλωτους… Εδώ στην Ελλάδα είναι ο μετανάστης που θέλει τη δουλειά σου. Να διοχετεύσουν την οργή στους πιο ευάλωτους ώστε να τη γλιτώσουν αυτοί που πραγματικά ευθύνονται. Η κρίση βοηθά τις ελίτ να την αξιοποιήσουν και να επωφεληθούν από αυτήν. Η άνοδος του Φασισμού δεν είναι απλά αναμενόμενη. Την είχαν προβλέψει! Αυτή είναι η ιστορία της Ευρώπης. Είναι το μάθημα που θα έπρεπε να πάρουμε από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και τη συνθήκη ειρήνης στις Βερσαλίες: «Η εκδικητικότητα δε θα κάνει καλό». Η ταπείνωση της Γερμανίας λειτούργησε ως μπούμεραγκ, με τα γνωστά αποτελέσματα.
Αυτό με εκνευρίζει περισσότερο: Η Σχολή του Σικάγου με τις μειώσεις και τις περικοπές ενισχύει τον Φασισμό – κάτι που έγινε ολοφάνερα στην Ελλάδα”.
ΚΑΝΤΕ ΚΑΤΙ!
Πολιορκούμενη στενά από τα ελληνικά mainstream media για να τους δώσει συνεντεύξεις, η Καναδή ακτιβίστρια δεν έκρυψε την καχυποψία της για τον τρόπο λειτουργίας τους, που κάθε άλλος παρά σωστός είναι: “Στην Ελλάδα τα κυρίαρχα media βοηθούν στη διασπορά ενός είδους τρομοκρατίας στο λαό, δηλαδή ότι αν είναι ανυπάκουοι και αντιδράσουν στα μέτρα λιτότητας τότε θα έρθει η ‘Αποκάλυψη’”.
Τελικά η Naomi Klein υπέκυψε στον πειρασμό να δώσει μια συνέντευξη στην εκπομπή “Νέοι Φάκελοι” του τηλεοπτικού σταθμού ΣΚΑΙ, την οποία και παρακολούθησαν πάνω από ένα εκατομμύριο τηλεθεατές. “Υπάρχει οικονομική κρίση στην Ελλάδα σίγουρα”, παραδέχθηκε στην τηλεοπτική της συνέντευξη η Klein, “αλλά υπάρχει όμως και δημοκρατική κρίση. Οι Έλληνες χάνουν την πίστη τους στην δημοκρατία και τους περνούν το μήνυμα ότι ‘δεν υπάρχει άλλη επιλογή‘. Θέλουν να μείνουν στο Ευρώ γιατί φοβούνται τόσο πολύ αυτό που υπάρχει στην άλλη μεριά. Ότι η εναλλακτική λύση είναι χειρότερη… Αυτό που έχει συμβεί είναι ότι η συμμετοχή σας Ευρωζώνη έχει γίνει μία φυλακή για τους ανθρώπους χωρίς να το καταλάβουν. Γίνανε μέλη της Ένωσης τις καλές εποχές και δεν συνειδητοποίησαν ότι παρέδωσαν εθνική κυριαρχία, παρέδωσαν τη δύναμη να μπορούν να επηρεάσουν την οικονομία τους».
Στην ερώτηση αν υπάρχει εναλλακτική λύση κι αν οι Έλληνες έχουν επιλογές η Naomi Klein απάντησε: «Επαναδιαπραγματευθείτε τους όρους του χρέους σας. Βγείτε από την Ευρωζώνη μαζί με άλλες χώρες του Νότου, σαν ένα μπλοκ. Ξεκινήστε μια νέα Ένωση. Κάντε κάτι!». Ενώ η Καναδή συγγραφέας δεν απέφυγε να αναφερθεί και στην Αριστερά τονίζοντας ότι «έχει υπάρξει αποτυχία και στην Αριστερά να αρθρώσει μία αξιόπιστη εναλλακτική λύση, που θα εμπνεύσει τον κόσμο, που θα είναι το όραμα για μια οικονομία που θα υπηρετεί γνήσια τους ανθρώπους, που δε θα θυσιάζει το περιβάλλον, που θα είναι βιώσιμη και σταθερή. Η Αριστερά δεν έχει υπάρξει αρκετά οραματίστρια. Είναι τεράστια ηθική ευθύνη της να δείξει στους ανθρώπους ότι υπάρχει ένας άλλος δρόμος, ότι υπάρχει ελπίδα και ότι είναι αξιόπιστη. Γιατί βλέπουμε την αύξηση νεοφασιστικών δυνάμεων να αναπληρώνουν αυτό το κενό και να απαντούν στο αίσθημα αδυναμίας των ανθρώπων με έναν τρομακτικό τρόπο. Οπότε είναι στιγμή μεγάλης ευθύνης για την Αριστερά σε αυτή τη χώρα».
ΚΑΝΑΔΟΙ ΚΟΝΚΙΣΤΑΔΟΡΕΣ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
Για τη Naomi Klein η σημερινή Ελλάδα -”η τελευταία σοβιετική οικονομία της Ευρώπης”, όπως την αποκαλούν οι νεοφιλελεύθεροι οπαδοί της Σχολής του Σικάγο- είναι ένα τέλειο “πειραματόζωο” πάνω στο οποίο εφαρμόζεται το “Δόγμα του Σοκ”, που ισοπεδώνει προς τα κάτω την κοινωνία, εξαφανίζει τη μεσαία τάξη, απορρυθμίζει τις εργασιακές σχέσεις και τις κοινωνικές κατακτήσεις, οδηγώντας σε μαζικές ιδιωτικοποιήσεις και ξεπούλημα του φυσικού πλούτου της χώρας σε τιμές ευκαιρίας. “Δεν κάνεις ιδιωτικοποιήσεις σε περίοδο ύφεσης”, υποστηρίζει η Καναδή συγγραφέας. “Είναι κανόνας αυτός. Δεν θα πετύχεις ποτέ την καλύτερη συμφωνία αλλά τη χειρότερη. Είναι πολύ λίγοι αυτοί που πραγματικά ενδιαφέρονται για την ελληνική οικονομία. Θα βγείτε χαμένοι. Όσοι έρθουν θα επιβάλλουν τους όρους τους γιατί απλά δεν έχει η ελληνική κυβέρνηση την δυνατότητα να θέσει τους δικούς της”.
Για να μελετήσει από κοντά τις καταστροφικές επιπτώσεις των ιδιωτικοποιήσεων και των ξένων επενδύσεων πάνω στο φυσικό περιβάλλον η Naomi Klein, μετά την Αθήνα, επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη, προσκεκλημένη από την αναρχοαυτόνομη ομάδα που έχει δημιουργήσει τον ελεύθερο κοινωνικό χώρο Mikropolis. Στη Θεσσαλονίκη πρόκειται σύντομα να ιδιωτικοποιηθεί η δημόσια επιχείρηση του νερού (ΕΥΑΘ), ενώ στη γειτονική Χαλκιδική λαμβάνει χώρα μια φαραωνικού μεγέθους επένδυση, ύψους ενός δισεκατομμυρίου ευρώ, πάνω στην εξόρυξη χρυσού και χαλκού πίσω από την οποία βρίσκεται η καναδική εταιρεία ELDORADO GOLDS. Ερεθισμένη κι από το γεγονός πως μια μεγάλη εταιρεία της πατρίδας της είναι υπεύθυνη για την επερχόμενη λεηλασία του φυσικού πλούτου και της καταστροφής μιας από τις ομορφότερες περιοχές της Ελλάδας, η Naomi Klein ταξίδεψε και έμεινε για αρκετές μέρες στη Χαλκιδική κάνοντας επιτόπια έρευνα πάνω στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του εξορυκτικού σχεδίου αλλά και πάνω στην αντίσταση των τοπικών κοινωνιών. “Πρώτη φορά στη ζωή μου αισθάνθηκα ντροπή επειδή είμαι Καναδή”, είπε όταν μετά από μία βδομάδα επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη από τα ορεινά χωριά της βορειοανατολικής Χαλκιδικής. Μια βδομάδα είναι βέβαια αρκετή για να συνειδητοποιήσει κανείς πόσα δεν ξέρει και η “ιέρεια της αντιπαγκοσμιοποίησης” συνειδητοποίησε το μέγεθος της άγνοιας της, παρά το γεγονός πως παρακολουθούσε από πριν την εξέλιξη της συγκεκριμένης ιστορίας μέσα από τα Media. Ήταν όμως γι΄ αυτή ένα μεγάλο σοκ η πολυάριθμη παρουσία αστυνομικών και ιδιωτικής ασφάλειας στην περιοχή της Χαλκιδικής, όπου γίνεται η εξορυκτική διαδικασία: “Το συνεργείο μας το σταμάτησαν σε δημόσιο δρόμο, μας ζήτησαν ονόματα και διαβατήρια και μας ανέκριναν για 40 λεπτά. Το μόνο αντίστοιχο που έχω δει ήταν στη Λωρίδα της Γάζας”. Σημείωσε ότι το σημαντικό στη Χαλκιδική είναι ότι οι κάτοικοι που αντιδρούν στα μεταλλεία χρυσού παλεύουν για τις ζωές τους, όχι για τα δέντρα μόνο. Για τη Naomi Klein αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα, έχει συμβεί και σε άλλες χώρες και είναι μια κατάσταση αποικιοκρατικής λεηλασίας, όπου δεν απειλούνται μόνον οι άνθρωποι, αλλά και το περιβάλλον: “Δεν θυσιάζονται μόνον ολόκληρες κοινωνίες στο όνομα της ανάπτυξης, αλλά και καταστρέφεται η φύση στο όνομα της οικονομίας της κρίσης”.
Επιστρέφοντας από το πολυήμερο ταξίδι της στη βορειοανατολική Χαλκιδική, όπου είχε την ευκαιρία να δει επιτόπου την κατάσταση, να μιλήσει με ειδικούς, αλλά και με τους απλούς κατοίκους και τις ντόπιες κοινότητες που αντιστέκονται στα φιλόδοξα σχέδια της ELDORADO GOLDS για εξόρυξη χρυσού, η Καναδή συγγραφέας διαπίστωσε πως στη Χαλκιδική συγκρούονται ουσιαστικά δύο κόσμοι. Από τη μία είναι εκείνοι που πιστεύουν πως ο εξωτερικός παράγοντας, δηλαδή οι ξένες επενδύσεις, μέσω των θέσεων εργασίας που δημιουργούν, αποτελούν τη λύση για την έξοδο από την οικονομική κρίση. Από την άλλη είναι εκείνοι που πιστεύουν πως ο πλούτος υπάρχει ήδη στην περιοχή και δεν είναι άλλος από το έδαφος, το καθαρό νερό, η φύση, οι γνώσεις και οι ικανότητες. Αυτό που χρειάζεται είναι απλά να αξιοποιήσουν τα αγροτικά προϊόντα, τη δασοκομία, την αλιεία, τον τουρισμό και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για να παράγουν συνεχώς πλούτο, έναν αειφόρο πλούτο που θα βασίζεται στην ίδια τη ζωή. “Όμως η επένδυση των Καναδών ‘κονκισταδόρων’ προχωράει”, παραδέχθηκε με πικρία η Naomi Klein, “χάρη στην κρατική καταστολή των αντιδράσεων. Πλέον οι πολυεθνικές εταιρίες έχουν ως λομπίστες τους τις εθνικές κυβερνήσεις”.
ΑΝΤΙΔΟΓΜΑ ΣΟΚ
Ένας από τους τελευταίους σταθμούς του ταξιδιού της Naomi Klein στην Ελλάδα ήταν το εργοστάσιο της ΒΙΟ.ΜΕ (Βιομηχανική Μεταλλευτική) στη Θεσσαλονίκη, όπου και τη συναντήσαμε το βράδυ της Τρίτης 4 Ιουνίου. Η ΒΙΟ.ΜΕ θα ήταν ένα από τα δεκάδες εργοστάσια στην Ελλάδα, που έχουν κλείσει τα τελευταία τρία χρόνια της κρίσης, αν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι δεν αναλάμβαναν να το επαναλειτουργήσουν. Με σύνθημα “Δεν μπορείτε εσείς; Μπορούμε εμείς” οι 70 εργαζόμενοι της ΒΙΟ.ΜΕ., όταν πριν ένα χρόνο οι ιδιοκτήτες χρεοκόπησαν, άναψαν μόνοι τους τις μηχανές δημιουργώντας έτσι το πρώτο αυτοδιαχειριζόμενο εργοστάσιο στην Ελλάδα. Αυτή η πρωτοβουλία και ο αγώνας των εργαζομένων της ΒΙΟ.ΜΕ. προσέλκυσε το ενδιαφέρον αρκετών ελληνικών και ξένων Media και η Καναδή συγγραφέας ήταν από τους πρώτους διάσημους που έστειλαν επιστολές συμπαράστασης. Είχε μάλιστα υποσχεθεί στον εαυτό της, όταν θα ερχόταν στην Ελλάδα, να επισκεπτόταν και να γνώριζε από κοντά αυτούς του μαχητικούς εργαζόμενους.
Το βράδυ της 4ης Ιουνίου η Νaomi Klein βρισκόταν πράγματι στη ΒΙΟ.ΜΕ. και μιλούσε σε ένα ακροατήριο περίπου πεντακοσίων ατόμων για το θέμα “Οι Προοπτικές της Αυτοδιαχείρισης”, που ήταν ουσιαστικά η αφορμή για να εκθέσει τις απόψεις της για την κρίση στην Ελλάδα, και την κρίση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού που, κατά τη γνώμη της, βρίσκεται σε πορεία σύγκρουσης με το περιβάλλον και την ίδια τη ζωή: «Ο νεοφιλελευθερισμός μάς έμαθε πώς να αγοράζουμε και να κάνουμε πολέμους, αλλά όχι πώς να χτίζουμε. Στην πραγματικότητα έχουμε ξεχάσει πώς να κτίζουμε και αυτό πρέπει να κάνουμε τώρα, να μάθουμε ξανά ο ένας στον άλλο πώς να χτίζει».
Αναφερόμενη στην πρωτοβουλία των εργαζομένων στη ΒΙΟ.ΜΕ., επεσήμανε ότι αυτό το εγχείρημα έχει γίνει γνωστό στα κινήματα αντίστασης παγκοσμίως. Πρόσθεσε ότι «στις κρίσεις, αντί να γινόμαστε φοβισμένα παιδιά και να δίνουμε όλη τη δύναμη στις ελίτ, όπως μας κάνει να πράττουμε το ‘Δόγμα του Σοκ’, μπορούμε να ωριμάσουμε και μάλιστα πιο γρήγορα από ό,τι φανταζόμαστε. Πρέπει να διεκδικήσουμε εξουσία για εμάς και τις κοινότητές μας. Αυτή είναι η εναλλακτική στο δόγμα του σοκ και αυτό γίνεται και εδώ στη ΒΙΟ.ΜΕ. Όπου οι εργαζόμενοι κατάλαβαν ότι δεν χρειάζονται αφεντικά για να παράγουν πλούτο και να συντηρήσουν τις οικογένειές τους. Αυτό το παράδειγμα πρέπει να το βγάλουμε προς τα έξω, γιατί χιλιάδες επιχειρήσεις στην Ελλάδα κλείνουν με την κρίση».
Στην ερώτηση για το αν υπάρχει τρόπος αντίστασης η Καναδή συγγραφέας απάντησε πως «η αντίσταση σήμερα δεν είναι απλώς να λέμε όχι. Το απλό “όχι” είναι φθηνό. Οι άνθρωποι δεν δέχονται όσα συμβαίνουν, επειδή έχουν πειστεί ότι είναι σωστά, αλλά επειδή τρομοκρατούνται από τη λογική ότι δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Άρα, πρέπει να συνεχίσουμε να λέμε όχι, αλλά ταυτόχρονα να προσφέρουμε μια σειρά συγκεκριμένων και πραγματικών εναλλακτικών, στις οποίες οι άνθρωποι θα μπορούν να πουν «ναι», για να σπάσει η ύπνωση. Αυτό δημιουργεί μια καθοριστική ευκαιρία για την Αριστερά στην Ελλάδα, που πρέπει να στείλει ένα αυθεντικό μήνυμα ελπίδας».
Αρπάζοντας την ευκαιρία να μιλήσουμε από κοντά τη ρωτήσαμε τι πρέπει να κάνουν οι χώρες των Βαλκανίων για να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση. “Μου φαίνεται απίστευτο”, απάντησε, “ότι οι χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης δεν έχουν ακόμη συνεργαστεί για ν’ αντιμετωπίσουν από κοινού την ιδέα ότι δεν υπάρχει εναλλακτική στην αυστηρή λιτότητα. Δεν ξέρω ποια είναι η ιδανική εναλλακτική, αλλά σίγουρα υπάρχουν πολύ περισσότερες λύσεις, από αυτές που έχουν ειπωθεί στους Έλληνες”.
Όταν τέλος τη ρωτήσαμε πως ο ελληνικός λαός, κουρασμένος έπειτα από χρόνια αντίστασης θα μπορέσει να αντιδράσει δυναμικά, εκείνη απάντησε: «Μια βδομάδα πριν κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τι θα γινόταν στην Τουρκία κι ότι το κύμα της αντίστασης θα εξαπλωνόταν σε όλον τον κόσμο. Φαντάζομαι ότι οι πολιτικοί σας παρακολουθούν από κοντά τα γεγονότα. Κανένας δεν ξέρει τι είναι αυτό που θα αλλάξει τη ροή του κύματος και θα προκαλέσει τσουνάμι. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προετοιμαστούμε για το επόμενο κύμα, να μην το αφήσουμε απλώς να περάσει από πάνω μας. Στην Ελλάδα πρέπει να χρησιμοποιήσετε αυτές τις δύσκολες στιγμές που περνάτε ως αφορμή για μια πραγματική μεταμόρφωση. Όταν έρθει το επόμενο κύμα, τα κινήματα πρέπει να είναι έτοιμα και να το περιμένουν με πραγματικές εναλλακτικές για μια άλλη οικονομία, για ένα διαφορετικό είδος εξουσίας. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα ‘Αντί-δογμα Σοκ’, ένα Σοκ του Λαού».
Σημείωση: Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο σέρβικο ειδησιογραφικό περιοδικό VREME τον Ιούνιο του 2013.