Η εκδίκηση της τουρκικής “Γενιάς Ζ” και η δημογραφική μετάβαση της Τουρκίας

Η δημογραφία εκδικείται τον Ερντογάν

Η δημογραφική μετάβαση της Τουρκίας και η εκδίκηση της τουρκικής “Γενιάς Ζ”

Γράφει ο Γιώργος Στάμκος

Η άνεση με την οποία κινείται η ερντογανική Τουρκία στην περιφέρεια της, συμπεριφερόμενη όχι απλά ως “ταραξίας”, αλλά και ως αναθεωρητική και επεκτατική δύναμη, οφείλεται σε μικρότερο βαθμό στις διεθνείς συγκυρίες, και περισσότερο σε βαθύτερες, δομικές τάσεις στο εσωτερικό της χώρας. Αναμφισβήτητα, από τη μία η γενικότερη τάση αποδυνάμωσης της Δύσης, λόγω δομικών εσωτερικών προβλημάτων και ανταγωνισμών, καθώς και της αλλοπρόσαλλης πολιτικής του Τραμπ, κι από την άλλη η άνοδος δυνάμεων όπως η Ρωσία και ειδικά η Κίνα, που μετατοπίζει τεκτονικά την ισχύ από τη Δύση προς την Ανατολή, ωθεί την Τουρκία να επιλέξει να πάρει αποστάσεις από το αποδυναμωνένο “Δυτικό μπλοκ” και να υιοθετήσει μια πιο “ανεξάρτητη”, αλλά και πιο νευρική, εξωτερική πολιτική. Εκμεταλλευόμενη πρωτίστως την πολύτιμη γεωστρατηγική της θέση μεταξύ δύο ηπείρων.

Δημογραφία, οικονομία, στρατός: Τα “σκληρά νομίσματα” της τουρκικής γεωπολιτικής ισχύος

Ενυπάρχουν ωστόσο σοβαροί εσωτερικοί λόγοι, που ενθαρρύνουν την Τουρκία να υιοθετήσει, με τέτοια αυτοπεποίθηση, την άμεση προβολή της γεωπολιτικής ισχύος της, αρχικά προς την περιφέρειά της. Από τη μία η τουρκική οικονομία υπερδιπλασιάστηκε σε όγκο από το 2002 ως τώρα. Από την άλλη ότι ο πληθυσμός της αυξήθηκε κατά 19 εκατομμύρια ή κατά 30% από το 2000 (65 εκ. κάτοικοι) ως το 2020 (84 εκ.), ενισχύοντας έτσι το ειδικό βάρος της χώρας, τόσο περιφερειακά όσο και διεθνώς. H Τουρκία, ως η 19η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο με βάση το ΑΕΠ της, εισπράττει για την ώρα ένα γενναίο “δημογραφικό μέρισμα”. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο μεγάλος πληθυσμός της είναι σχετικά νέος, με το 22% να ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 0-14 ετών και όλο και περισσότεροι νέοι να βρίσκονται σε παραγωγική ηλικία, αποτελώντας άφθονο και φθηνό εργατικό δυναμικό για την τουρκική βιομηχανία και μεταποίηση.

Αποφασιστικό ρόλο διαδραματίζει επίσης και το γεγονός πως η Τουρκία διαθέτει τον δεύτερο σε μέγεθος στρατό του ΝΑΤΟ, εξοπλισμένο με σύγχρονα οπλικά συστήματα σε όλες του τις βαθμίδες, τα οποία και παράγονται σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό σε εγχώριες αμυντικές βιομηχανίες, που έχουν μάλιστα και φιλοδοξίες εξαγωγής οπλικών συστημάτων διεθνώς. Το μόνο που λείπει για την ώρα στην Τουρκία είναι η ανάπτυξη σύγχρονων πυραυλικών συστημάτων ενδιάμεσου βεληνεκούς και φυσικά η απόκτηση πυρηνικών όπλων, για να μπορέσει να συγκριθεί στρατιωτικά με άλλες δυνάμεις “μεσαίου μεγέθους”, όπως η Μ. Βρετανία και η Γαλλία. Στην περιφέρεια της πάντως διαθέτει τις ισχυρότερες ένοπλες δυνάμεις, αν και για την ώρα χώρες όπως το Ισραήλ (200 πυρηνικές κεφαλές), το Ιράν (βαλλιστικά συστήματα) και η Αίγυπτος (αεροπλανοφόρα τύπου Μιστράλ), διαθέτουν κάποια στρατηγικά πλεονεκτήματα απέναντί της.

Σε κάθε περίπτωση η ερντογανική Τουρκία εμφανίζεται διατεθειμένη να αξιοποιήσει όλα αυτά τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα, προβάλλοντας ωμά τη γεωπολιτική της ισχύ, καταστρατηγώντας κάθε έννοια διεθνούς δικαίου, και ξεδιπλώνοντας επεκτατικές και νέο-οθωμανικές φιλοδοξίες. Το κάνει μάλιστα αυτό, ερχόμενη σε ρήξη με το κεμαλικό της υπόβαθρο, το οποίο ήταν συνυφασμένο με την εκκοσμίκευση, τον εκδυτικισμό και την γεωπολιτική πρόσδεση της χώρας στο άρμα της Δύσης. Πλέον η Άγκυρα επιλέγει να ελίσσεται στα επικίνδυνα όρια μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Ευρώπης και Ασίας, μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας και αραβικού κόσμου, ως “ανεξάρτητη” περιφερειακή δύναμη, κινδυνεύοντας ωστόσο να καταλήξει “κανόνι ελεύθερο στο κατάστρωμα”.

Ο δημογραφικός παράγοντας ως εργαλείο προβολής της τουρκικής ισχύος

Ως παράγοντα ισχύος η Τουρκία επικαλείται συχνά το γεγονός πως αποτελεί ένα “έθνος 84 εκατομμυρίων”, με το αντίστοιχο ειδικό βάρος και με τις αντίστοιχες ανάγκες για φυσικούς και ενεργειακούς πόρους, θυμίζοντας όχι άδικα την αναχρονιστική θεωρία του “ζωτικού χώρου”. Ο ίδιος ο Ερντογάν επικαλείται μάλιστα ανά τακτά διαστήματα το πληθυσμιακό μέγεθος και τη δημογραφική δυναμική της Τουρκίας, όχι μόνο ως παράγοντα ισχύος, αλλά και για να δικαιολογήσει τις διεκδικήσεις και επεκτατικές βλέψεις της χώρας του στο θαλάσσιο χώρο και στα ενεργειακά κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου.

Δεν είναι υπερβολικό να ειπωθεί πως πίσω από τη στρατηγική της “Γαλάζιας Πατρίδας” κρύβεται σε μεγάλο βαθμό η εργαλειακή χρήση της δημογραφικής δυναμικής της Τουρκίας από τους ιθύνοντες της Άγκυρας. Το επιχείρημα είναι σχετικά απλά: η Τουρκία είναι μια χώρα που αυξάνεται πληθυσμιακά, αναπτύσσεται οικονομικά και εξελίσσεται σε σημαντική βιομηχανική δύναμη. Συνεπώς έχει ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες σε φυσικούς πόρους και ενέργεια “ως έθνος 100 εκατομμυρίων ως το 2040”, όπως έχει πει κι Ερντογάν. Ο ίδιος ποντάρει στο “δημογραφικό ατού” μιας όλο και πιο επανα-ισλαμοποιημένης Τουρκίας, έχοντας τη συντηρητική αντίληψη πως οι νέοι της Τουρκίας, ως “καλοί μουσουλμάνοι και Τούρκοι πατριώτες”, θα συνεχίσουν να κάνουν παιδιά με τον ίδιο ρυθμό που έκαναν και οι προηγούμενες γενιές, εκτοξεύοντας τον πληθυσμό της χώρας από 14 εκατομμύρια το 1927 στα σημερινά 84 εκατομμύρια.

Ερντογάν: “γυρίστε σπίτια σας και κάντε περισσότερα παιδιά!”

Θυμόμαστε παλιότερα που ο Ερντογάν, ενοχλημένος από την ερώτηση μιας Τουρκάλας δημοσιογράφου, της έδωσε τη “συμβουλή” να πάει σπίτι της και να κάνει παιδιά, τουλάχιστον τρία για να βοηθήσει την Τουρκία, ώστε να γίνει πιο ισχυρή. Δεν εισακούστηκε. Από το 2010 και μετά ο δείκτης γονιμότητας της Τουρκίας είναι μονίμως κάτω από το 2,1 παιδιά ανά γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας και το 2019 ο δείκτης αυτός κατρακύλησε στο 1,88. Μονάχα στο κέντρο της Ανατολίας και ειδικά στις κουρδικές περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας ο δείκτης αυτός είναι αισθητά μεγαλύτερος, φτάνοντας ακόμη και στο 4 στο τουρκικό Κουρδιστάν.

Θυμόμαστε επίσης πως σε επίσκεψη του στα Κατεχόμενα της βορείου Κύπρου ο Ερντογάν έδωσε την “πατρική συμβουλή” στους αδελφούς Τουρκοκυπρίους να πάνε σπίτια τους και να ξεκινήσουν να κάνουν περισσότερα παιδιά, ώστε τις επόμενες 2-3 δεκαετίες να γίνουν ισάριθμοι, αν όχι περισσότεροι από τους Ελληνοκυπρίους του νότου. Φυσικά δεν εισακούστηκε. Οι Τουρκοκύπριοι συνεχίζουν να έχουν γονιμότητα παρόμοια, αν όχι μικρότερη από εκείνη των Ελληνοκυπρίων και η όποια αύξηση του πληθυσμού τους οφείλεται καθαρά στην εισροή εποίκων από την Ανατολία, που δε σταμάτησε ποτέ.

Η Τουρκία βρίσκεται σε φάση “δημογραφικής μετάβασης”

Ο Ερντογάν θα ήθελε πολύ ο τουρκικός λαός, και ειδικά οι νέοι, να προσκυνούν συνεχώς την θεά της γονιμότητας, ώστε η Τουρκία να καταστεί μια δημογραφική υπερδύναμη σε όλη την περιοχή. Στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Στην περιοχή μας δημογραφική υπερδύναμη είναι ήδη η Αίγυπτος με 101 εκατομμύρια κατοίκους, που προβλέπεται να φτάσουν τα 150-160 εκατομμύρια τα επόμενα 30 χρόνια και να σταθεροποιηθούν τελικά στα 200-220 εκατομμύρια το 2100.

Αντίθετα η Τουρκία έχει κατά την τελευταία δεκαετία αποχαιρετήσει τους υψηλούς δείκτες γεννητικότητας του παρελθόντος και έχει εισέλθει στη φάση της “δημογραφικής μετάβασης” έτσι ώστε μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες ο πληθυσμός της να πάψει να αυξάνεται. Πρόκειται για ένα στάδιο που περνούν όλες οι χώρες, άσχετα με το πολιτισμικό τους πλαίσιο (χριστιανικές ή μουσουλμανικές), καθώς εκβιομηχανίζονται, αστικοποιούνται και αυξάνει το μορφωτικό επίπεδο και η εκπαίδευση των γυναικών. Στην ίδια φάση δημογραφικής μετάβασης βρίσκονται σήμερα και άλλες μουσουλμανικές χώρες, για παράδειγμα το Ιράν, η Τυνησία και το Μπαγκλαντές, και στην επόμενη δεκαετία θα ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες, με εξαίρεση εκείνες της υποσαχάριας Αφρικής.

Οι νέοι αρνούνται την δημογραφική εργαλειοποίηση τους

Η σημερινή Τουρκία βρίσκεται λοιπόν σε στάδιο δημογραφικής μετάβασης, παρά τις επιθυμίες του “σουλτάνου” Ερντογάν να χρησιμοποιήσει τα σώματα των γυναικών ως πολιτικά εργαλεία περαιτέρω ενίσχυσης του πληθυσμιακού εκτοπίσματος της χώρας. Οι νέοι και νέες της Τουρκίας δεν επιθυμούν, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, πλέον να τους χρησιμοποιούν με αυτόν το χυδαία εργαλειακό τρόπο, αλλά επιθυμούν να ζήσουν τις δικές τους χειραφετημένες ζωές, με λιγότερα παιδιά, χωρίς να υπακούν πλέον στις εντολές του κράτους. Έτσι καθυστερούν να παντρευτούν και να κάνουν οικογένεια και κάνουν πολύ λιγότερα παιδιά από ότι οι γονείς τους.

Τουλάχιστον το 70% του πληθυσμού της Τουρκίας κατοικεί σε μεγάλα αστικά κέντρα, όπου το κόστος ζωής και τα ενοίκια είναι ακριβά, όπως και η ανατροφή και η εκπαίδευση των παιδιών. Στις περισσότερες αστικοποιημένες περιοχές της Τουρκίας ο δείκτης γεννητικότητας είναι πεσμένος κάτω από το 2,1, που είναι και το όριο της αντικατάστασης των γενεών, ώστε να μείνει ο πληθυσμός σταθερός.

Αλλά οι Κούρδοι της Τουρκίας χρησιμοποιούν την δημογραφική τους αύξηση ως πολιτικό όπλο

Μόνον στις επαρχίες του εσωτερικού της Ανατολίας και στις περιοχές που πλειοψηφούν οι Κούρδοι ο δείκτης αυτός είναι σημαντικά μεγαλύτερος. Οι καταπιεσμένοι Κούρδοι της Τουρκίας, οι οποίοι αυξάνονται πληθυσμιακά με υπερδιπλάσιο ρυθμό σε σχέση με τους Τούρκους, δεν εντοπίζονται πλέον γεωγραφικά στα νοτιοανατολικά της χώρας, αλλά έχουν μεταναστεύσει σχεδόν παντού. Δεν αποτελούν δηλαδή μια γεωγραφικά εντοπισμένη μειονότητα αλλά μια μεγάλη κοινότητα, η οποία βρίσκεται παντού στην Τουρκία, ειδικά στις μεγάλες πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα και η Σμύρνη. Και ως τέτοια, αν κάποτε αποκτήσει τα πλήρη πολιτιστικά και πολιτικά της δικαιώματα, θα αποτελέσει στην ουσία μια συστατική εθνότητα (25-30% του πληθυσμού) του τουρκικού κράτους. Μια τέτοια Τουρκία θα είναι τελείως διαφορετική από τη σημερινή, προσομοιάζοντας περισσότερο προς το ισπανικό αποκεντρωτικό μοντέλο, και σίγουρα λιγότερο επιθετική προς τους γείτονες της.

Πλησιάζει η σταθεροποίηση του πληθυσμού της Τουρκίας

Ο πληθυσμός της Τουρκίας προβλέπεται να σταθεροποιηθεί μεταξύ 2030 και 2040, όταν θα φθάσει τα 95-98 εκατομμύρια και κατόπιν θ’ αρχίσει να συρρικνώνεται με γοργούς ρυθμούς, καθώς οι γενιές του «Baby Boom» της περιόδου 1950-1960, θα έχουν φθάσει σε ηλικίες συνταξιοδότησης και ο δείκτης θνησιμότητας θα είναι απότομα αυξημένος. Με άλλα λόγια μετά το 2040 η Τουρκία θα αντιμετωπίσει το δημογραφικό πρόβλημα, που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας (μείωση γεννήσεων, γήρανση πληθυσμού), αλλά σε πολύ μεγαλύτερο μέγεθος. Αυτή η δημογραφική μεταβολή θα έχει σίγουρα επιπτώσεις και στην εξωτερική πολιτική της χώρας, αλλά και στη γενικότερη γεωπολιτική της σημασία. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα που δημοσιεύτηκε στο The Lancet ο πληθυσμός της Τουρκίας προβλέπεται να κορυφωθεί στα 100 γύρω στο 2050 και στη συνέχεια να μειωθεί στα 86 εκατομμύρια το 2100.

Η εκδίκηση της τουρκικής “Γενιάς Ζ”

Η «Γενιά Ζ» της Τουρκίας, δηλαδή οι νεαροί Τούρκοι που γεννήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000 και αριθμούν περί τα 13 εκατομμύρια νέες και νέους, δεν θέλουν να γίνουν όργανα της καθεστωτικής πολιτικής του Ερντογάν, εργαλεία για τη δημογραφική στρατηγική του, ενώ παρακολουθούν ανήσυχοι την προσπάθεια επανα-ισλαμοποίησης της χώρας.

Αυτή η γενιά δεν μεγάλωσε απλώς με το ίντερνετ, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) και με τα κινητά τηλέφωνα, αλλά ουσιαστικά μεγάλωσε τον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν και το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης μονίμως στην εξουσία, να είναι δηλαδή το Κατεστημένο. Όχι μόνον αισθάνονται πολιτική απέχθεια απέναντι στον καθεστωτικό Ερντογάν, αλλά παθαίνουν αλλεργία στη σκέψη ότι τους χρησιμοποιούν, όταν π.χ. τον Ιούνιο οι αρχές αποφάσισαν να κλείσουν τα πανεπιστήμια ένα μήνα νωρίτερα, δήθεν για “να ενισχυθεί ο εσωτερικός τουρισμός” με τα εκατομμύρια των άνεργων Τούρκων φοιτητών. Στην προσπάθεια του Ερντογάν να τους χειραγωγήσει και να υφαρπάξει την ψήφο τους οι νέοι της “Γενιάς Ζ” κήρυξε ψηφιακό πόλεμο. Κατά τη διάρκεια τηλεδιάσκεψης με νέους που διοργάνωσε το προεδρικό Μέγαρο και η οποία μεταδόθηκε ζωντανά μέσω Youtube, αναρτήθηκαν χιλιάδες μηνύματα εξαγριωμένων νέων που έβαλαν κατά του Ερντογάν υπό το hashtag «OyMoyYok» (δεν θα πάρεις την ψήφο μου) και με πάνω από 360.000 dislikes!

Η γενιά που θα καθορίσει το πολιτικό μέλλον του καθεστώτος Ερντογάν

Τα εκατομμύρια αυτών των νέων αναμένεται να παίξουν καθοριστικό ρόλο στις μελλοντικές εκλογές π.χ. το 2023, στις οποίες πολλοί αναμένεται να ψηφίσουν για πρώτη φορά. Ο αριθμός τους αντιστοιχεί στο 12% του συνολικού εκλογικού σώματος και η ατζέντα που τους απασχολεί είναι η δικαιοσύνη, η ανεργία, οι ελευθερίες και το βιοτικό επίπεδο. Ενδιαφέρονται επίσης περισσότερο για το περιβάλλον και έχουν μεγαλύτερη συναίσθηση απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα. Οι παραδοσιακές αξίες, την επιστροφή στις οποίες ευαγγελίζεται ο Ερντογάν, δεν φαίνεται να παίζουν και ιδιαίτερο ρόλο στους νέους αυτής της γενιάς, που έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν και τις πολιτικές επιλογές των, λιγότερο μορφωμένων, γονιών τους.

Επειδή το κύριο μέσο έκφρασης και επικοινωνίας τους είναι τα ΜΚΔ, θα χρειαστεί μια εντελώς καινούρια γλώσσα προσέγγισης τους, που το καθεστώς Ερντογάν δεν διαθέτει ακόμη. Η Γενιά Ζ της Τουρκίας χρησιμοποιεί κι αυτή το Youtube ως μηχανή αναζήτησης και διαβάζει ειδήσεις στο Instagram και όχι από πολιτικά sites, την τηλεόρασηή τα έντυπα. Για πολλούς αναλυτές η γενιά αυτή θα κρίνει και το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν, που κέρδιζε ως τώρα τις εκλογές απευθυνόμενος κυρίως στους συντηρητικούς ηλικιωμένους της επαρχίας. Δεν υπάρχουν έως τώρα ενδείξεις πως θα στηρίξει την επανεκλογή του Ερντογάν, πόσο μάλιστα τα βιοπολιτικά του εθνικιστικά παιχνίδια και τα νεοοθωμανικά του σχέδια.

Δημογραφικό Black Out στα Βαλκάνια

Σερβία και Κροατία

Δύο πρώην εχθροί μοιράζονται την ίδια δημογραφική μοίρα

Δημογραφικό Black Out στα Βαλκάνια

Γράφει ο Γιώργος Στάμκος

Από τις σλοβενικές Άλπεις ως τις ακτές του Αιγαίου κι από τις δαλματικές ακτές ως τις εκβολές του Δούναβη, όλες οι βαλκανικές χώρες υφίστανται τις τελευταίες δεκαετίες μια δημογραφική κατάπτωση, που χαρακτηρίζεται από μείωση της γεννητικότητας, συνεχιζόμενη εκροή μεταναστών, δραματική αύξηση της γήρανσης, που οδηγούν σε ένα όλο και μικρότερο και πιο γερασμένο πληθυσμό. Υπολογίζεται πως όλα τα Βαλκάνια χάνουν κάθε χρόνο περίπου 800.000 με ένα εκατομμύριο κατοίκους τους. Από αυτούς πάνω από μισό εκατομμύριο μεταναστεύει κάθε χρόνο προς τη Δύση (μόνο από τα Δυτικά Βαλκάνια 238.000 άνθρωποι μετανάστευσαν κατά το 2018). Οι υπόλοιπες απώλειες οφείλονται στην καθαρή υπεροχή των θανάτων επί των γεννήσεων, που στερεί από κάθε βαλκανική χώρα τον πληθυσμό μιας επαρχιακής πόλης. Παντού στα Βαλκάνια συναντά κανείς την εικόνα των κλειστών δημοτικών σχολείων και των γεμάτων νεκροταφείων. Άδειες κούνιες και γεμάτα φέρετρα προεικάζουν μια γκρίζα προοπτική για τα Βαλκάνια του 21ου αιώνα.

Ο δημογραφικός κατήφορος δύο πρώην Γιουγκοσλάβων αντιπάλων

Σερβία και Κροατία, δύο χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, που ήταν εχθροί και σε εμπόλεμη κατάσταση κατά τη δεκαετία του 1990, μοιράζονται πλέον την ίδια ζοφερή δημογραφική μοίρα, που είναι ωστόσο κοινή σε όλα τα Βαλκάνια.

Η Σερβία θα χάσει σχεδόν το ένα τέταρτο του σημερινού πληθυσμού της έως το 2050, καθώς οι νέοι και οι ειδικευμένοι μεταναστεύουν σε αναζήτηση εργασίας και όχι μόνο. Από το 1989 ως το 2050 η Σερβία θα έχει χάσει το 23,81% του πληθυσμού της, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Έτσι ο πληθυσμός της Σερβίας θα πέσει στα 5,79 εκατομμύρια μέχρι το 2050 από 6,95 εκκατομύρια σήμερα και 7,81 εκατομμύρια το 1991.

Αλλά και το νεώτερο κράτος μέλος της Ε.Ε., η Κροατία, αν και μια από τις “νικήτριες” χώρες των γιουγκοσλαβικών πολέμων, μαστίζεται από παρόμοια δημογραφική και μεταναστευτική κρίση με την “ηττημένη” Σερβία. Ο πληθυσμός της Κροατίας έπεσε, για πρώτη φορά από το 1955, κάτω από τα 4 εκατομμύρια το 2019. Από 4,7 εκατομμύρια που ήταν το 1989, παρά την εισροή περίπου 200.000 Κροατών από τη Σερβία και τη Βοσνία -υπολογίζοντας και τη φυγή περισσότερων από 200.000 Σέρβων της Κροατίας.

Μια μελέτη του ΟΗΕ προβλέπει ότι ο πληθυσμός της Κροατίας θα μειωθεί στα 3,46 εκατομμύρια μέχρι το 2050 ή κατά 22,42%. Οι δύο χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, που βρέθηκαν αντιμέτωπες στη δίνη των πολέμων της γιουγκοσλαβικής διαδοχής κατά τη δεκαετία του 1990, θα χάσουν ως το 2050 σχεδόν το 1/4 του πληθυσμού τους χωρίς να “πέσει ούτε μία σφαίρα” αλλά ως θύματα της “λευκής πανούκλας” του δημογραφικού.

Η αθρόα μετανάστευση των Κροατών προς την Ευρώπη

Κανείς δεν έχει μια κρυστάλλινη σφαίρα για να προβλέψει το μέλλον. Τα αμείλικτα όμως στατιστικά δεδομένα από το παρελθόν αφηγούνται μια ιστορία συνεχόμενης δημογραφικής κατάπτωσης τόσο της Σερβίας, όσο και της Κροατίας. Η Κροατία έλπιζε πως η είσοδος της στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2013 θα ανέκοπτε τη δημογραφική της κρίση μέσω της υποσχόμενης ανάπτυξης και της πολιτικής σταθερότητας. Στην πραγματικότητα συνέβη ακριβώς το αντίθετο, καθώς η χώρα γνώρισε μια οικονομική κρίση διάρκειας τριών χρόνων.. Μετά το 2013, όταν η Κροατία προσχώρησε στην Ε.Ε., περίπου 230.000 χιλιάδες, κυρίως νέοι, Κροάτες εγκατέλειψαν τη χώρα για να να μεταναστεύσουν στη Δύση. Από αυτούς το 71% μετανάστευσαν στη Γερμανία, το 8% στην Αυστρία και το 7% στην Ιρλανδία.

Από την 1η Ιουλίου του 2019, όταν η Κροατία θα έχει συμπληρώσει επτά χρόνια απο την είσοδό της στην Ε.Ε. και οι Κροάτες πολίτες θα έχουν πλήρη ελευθερία εγκατάστασης και εργασίας στις χώρες της Ένωσης. Πολλοί στο Ζάγκεμπ φοβούνται ότι το κύμα της μετανάστευσης Κροατών προς τη Δύση θα διογκωθεί επικίνδυνα. Και τότε ο πληθυσμός της χώρας θα αρχίσει να μειώνεται και να γηράσκει με μεγαλύτερη ταχύτητα. Σήμερα οι γυναίκες της Κροατίας έχουν κατά μέσο όρο 1,44 παιδιά, τα οποία δεν είναι μόνο κάτω από τα 2,1 που χρειάζονται για την αντικατάσταση του πληθυσμού μιας χώρας, αλλά το δεύτερο χαμηλότερο από τα επτά κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Το 2018, περίπου 37.000 βρέφη γεννήθηκαν στην Κροατία (το 1992, παρότι πόλεμος, γεννήθηκαν στη χώρα 43.000 μωρά), σχεδόν 400 περισσότερα από ό, τι το 2017 και οι Κροάτες αναθάρρησαν κάπως. Το 2017 ήταν το χειρότερο δημογραφικά έτος από το 1960, όταν στην Κροατία, γεννήθηκαν 76.156 μωρά. «Αυτό είναι ένα νέο φαινόμενο και δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο που έχει τόσο υψηλό ποσοστό μετανάστευσης και τέτοιο συνεχιζόμενο χαμηλό ποσοστό γονιμότητας». υποστηρίζει ο Ivica Bosnjak, αναπληρωτής υπουργός στο υπουργείο Δημογραφίας της Κροατίας.

Η Κροατία αναζητεί πλέον μετανάστες εκτός Ευρώπης

Ο πληθυσμός της Κροατίας λοιπόν συνεχίζει να συρρικνώνεται χάρη στο χαμηλό ποσοστό γεννήσεων, τα υψηλά ποσοστά μετανάστευσης και τη γήρανση του πληθυσμού. Κι αυτό, παρά τα τεράστια κονδύλια από την Ε.Ε. που επενδύονται από την κατασκευή νηπιαγωγείων έως τη γεωργία, ειδικά σε περιοχές που έχουν συρρικνωθεί το τελευταίο τέταρτο του αιώνα, όπως είναι τα ανατολικά της χώρας. Παρά τον τουρισμό και τους περισσότερους από 17 εκατομμύρια τουρίστες που επισκέπτονται κάθε χρόνο τις δαλματικές ακτές.

Στο παρελθόν τα μεγάλα κύματα μετανάστευσης των Κροατών προς το εξωτερικό αντισταθμίστηκαν από τα υψηλά ποσοστά γεννήσεων. Το ποσοστό γονιμότητας της Κροατίας έπεσε κάτω από το ποσοστό αντικατάστασης (2,1 παιδιά ανά γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας) το 1968. Ωστόσο κατά την περίοδο που ακολούθησε η Κροατία ήταν ένα από τα πλουσιότερα μέρη της Γιουγκοσλαβίας, και προσέλκυσε μετανάστες από την υπόλοιπη χώρα. Πλέον η δημογραφική κρίση και η μετανάστευση προκαλούν ήδη έλλειψη εργατικού δυναμικού στην εποχιακή τουριστική βιομηχανία στη Δαλματία αλλά και στον τομέα των κατασκευών. Το 2019 η κυβέρνηση διπλασίασε το ποσό των αδειών εργασίας για τους αλλοδαπούς από τον Τρίτο Κόσμο σε 63.900, σε σύγκριση με 39.000 το 2018.

Παλιότερα, πολλές από αυτές τις θέσεις απασχόλησης ήταν γεμάτες από εργαζόμενους από άλλα μέρη της πρώην Γιουγκοσλαβίας (εκτός της Ε.Ε.), αλλά τώρα, καθώς η Γερμανία και άλλες βορειοευρωπαϊκές χώρες άνοιξαν τις αγορές εργασίας τους σε αυτούς, πηγαίνουν εκεί για τις καλοαμειβόμενες και πλήρης απασχόλησης θέσεις εργασίας και όχι για κακοπληρωμένες εποχιακές δουλειές στην Κροατία. Μακροπρόθεσμα, ακόμη και αν ένα μεγάλο ποσοστό των Κροατών μεταναστών επιστρέψουν στην πατρίδα τους, η Κροατία θα χρειαστεί και μετανάστες εκτός Ευρώπης αν θέλει να αντιστρέψει την πτώση του πληθυσμού της.

Δεν υπάρχουν “Ουκρανοί” για την Κροατία

Η κροατική κυβέρνηση σχεδιάζει μια πολιτική που προβλέπει την πλήρωση κενών κατοικιών σε αραιοκατοικημένες περιοχές με εποίκους από την κροατική διασπορά και από χώρες που έχουν ήδη εθνικές μειονότητες στην Κροατία, όπως είναι η Βοσνία και η Σερβία. Ωστόσο η ανταπόκριση για την ώρα είναι μικρή.

Από την άλλη, στην Κροατία έχουν απομείνει μόνο 200.000 Σέρβοι, ενώ πριν απο τον πόλεμο ζούσαν περίπου 700.000. Ωστόσο όσοι Σέρβοι έφυγαν από την Κροατία εξαιτίας του πολέμου, ή τα παιδιά τους, δύσκολα θα αποφάσιζαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους και στα χωριά τους, καθώς θεωρούνται ανεπιθύμητοι από το κροατικό κράτος και την κροατική κοινωνία γενικότερα. Ούτε φυσικά θέλουν στην καθολική Κροατία μουσουλμάνους ή Ασιάτες μετανάστες.

Αλλά και “επιθυμητοί μετανάστες” από άλλες περιοχές της Ευρώπης δεν υπάρχουν πλέον διαθέσιμοι, όπως πριν από δύο δεκαετίες. Οι Ουκρανοί ως παράδειγμα. Γιατί ένας φτωχός Ουκρανός να πάει να ζήσει σήμερα σε μια κροατική περιοχή που δεν έχει να του προσφέρει αρκετά, αντί να μεταναστεύσει στην πιο πλούσια Πολωνία ή Γερμανία; Συνοπτικά από δημογραφική άποψη η Κροατία δεν κατευθύνεται σε κάποια μεγάλη καταστροφή ή κρίση αλλά μάλλον σε «μακροχρόνια στασιμότητα».

Η αναβίωση του Βαλκανικού Συνδρόμου: Δημογραφική κρίση στα Βαλκάνια

Η αναβίωση του Βαλκανικού Συνδρόμου

Οι νέοι εγκαταλείπουν μαζικά τα Βαλκάνια

Γιατί επιστρέφει ο Ευρωσκεπτικισμός

και η απαισιοδοξία στα Βαλκάνια;

Γράφει ο Γιώργος Στάμκος

Απογοήτευση, απαισιοδοξία, ευρωκόπωση, καθώς και μια αίσθηση έλλειψης προοπτικών για το μέλλον, επιστρέφουν και πάλι στα Δυτικά Βαλκάνια έπειτα από το πρόσφατο γαλλικό βέτο, που καθυστέρησε και πάλι την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό το “ιστορικό λάθος”, όπως το χαρακτήρισε ο απερχόμενος πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλωντ Γιουνκέρ, θα έχει πολλαπλές αρνητικές συνέπειες τόσο για τους κατοίκους των δυτικών Βαλκανίων, όσο και για την ίδια την Ευρώπη, που έδειξε αδυναμία, ατολμία και αναβλητικότητα απέναντι στις ιστορικές της ευθύνες.

Το “βαλκανικό σύνδρομο”

Απουσία ενός αξιόπιστου κι αισιόδοξου αφηγήματος για το μέλλον των χωρών τους, οι πολίτες των Δυτικών Βαλκανίων γλιστρούν και πάλι σε μια “μαύρη τρύπα” από την ενέργεια της οποίας ενισχύεται και πάλι ο Ευρωσκεπτικισμός, ο εθνικισμός, ο θρησκευτικός φανατισμός, η μισαλλοδοξία και η ξενοφοβία. Όλα όσα δηλαδή εκμεταλλεύονται οι εθνολαϊκιστές και ακροδεξιοί πολιτικοί για να επιβάλλουν την αυταρχική τους εξουσία, δημιουργώντας έτσι ένα τοξικό και κλειστοφοβικό “καφκικό” περιβάλλον, που προκαλεί ασφυξία ειδικά στους νέους. Ως αντίδραση οι νέοι των Βαλκανίων δραπετεύουν μεταναστεύοντας μαζικά στη Δύση.

Srbija ; Arandjelovac ; selo Ranilovich 25.04.2012. Snimio:Dragan Jevremovich

Αντίο Βαλκάνια!

Αντί να έλθει λοιπόν η Ευρώπη στα Βαλκάνια, τα Βαλκάνια πηγαίνουν στην Ευρώπη. Μεταναστεύουν μαζικά και μάλιστα με αυξανόμενο ρυθμό τα τελευταία χρόνια, παρά το τέλος των πολέμων, την όποια πολιτική και οικονομική σταθερότητα, και παρά το δέλεαρ της Ευρωατλαντικής ενσωμάτωσης να πλανάται στον ορίζοντα.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat περίπου 230.000 άνθρωποι, κυρίως νέοι, εγκατέλειψαν τις έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, τις λεγόμενες WB6, μόνο το 2018. Ο μεγαλύτερος αριθμός (62.000) μετανάστευσε από την Αλβανία. Ακολούθησαν η Βοσνία & Ερζεγοβίνη (53.500), η Σερβία (51.000), το Κόσοβο (34.500), η Βόρεια Μακεδονία (24.500) και το Μαυροβούνιο (3.000).

Το κόστος της μετανάστευσης για τα φτωχά Βαλκάνια

Κι αυτή η τάση μετανάστευσης αυξάνεται αντί να μειώνεται. Μια έρευνα που έγινε στη Σερβία έδειξε πως το 46% των ανθρώπων ηλικίας 15 έως 29 ετών επιθυμούν να εγκαταλείψουν τη χώρα χωρίς πρόθεση να επιστρέψουν. Μάλιστα το 27% των ατόμων με ανώτερη εκπαίδευση εξέφρασε την επιθυμία να την εγκαταλείψει μόνιμα. Αυτή η ακατάσχετη ανθρωπορραγία έχει τεράστιο κόστος για τη Σερβία και για τις άλλες χώρες της περιοχής. Σύμφωνα με μια έκθεση του ιδρύματος Westminster που δημοσιεύτηκε το 2019, τέσσερις στους πέντε νέους Σέρβους σκέπτονται σοβαρά τη μετανάστευση. Αυτή η ανθρώπινη εκροή υπολογίζεται πως κοστίζει στην πολύπαθη Σερβία έως 1,2 δισεκατομμύρια Ευρώ ετησίως.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση (2019) της Παγκόσμιας Τράπεζας για τα Δυτικά Βαλκάνια αυτή “η αθρόα μετανάστευση, αν δεν παρεμποδιστεί, θα περιορίσει σοβαρά τις προοπτικές ανάπτυξης και μείωσης της φτώχειας» σε όλη την περιοχή. Πως όμως να αποτραπεί αυτό το μαζικό μεταναστευτικό φαινόμενο, όταν οι έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, παραμένουν οι φτωχότερες στην Ευρώπη και η σύγκλιση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ακολουθεί απελπιστικά αργούς ρυθμούς; Όταν οι καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας είναι σπάνιες; Όταν οι πολιτικές ελίτ των χωρών φαίνονται περισσότερο επικεντρωμένες στα προσωπικά οφέλη τους και στα ιδιωτικά επιχειρηματικά συμφέροντα, που τις σπονσοράρουν, παρά στο δημόσιο συμφέρον και στο μέλλον των νέων τους;

Μια “τοξική” ατμόσφαιρα

Δεν φεύγουν όμως όλοι οι νέοι για καθαρά οικονομικούς λόγους. Πολλοί αναχωρούν λόγω της «τοξικής» ατμόσφαιρας των χωρών τους (αυταρχισμός, διαφθορά, νεποτισμός, ρατσισμός κ.α.) και της έλλειψης προοπτικών. Απογοητευμένοι έπειτα από δεκαετίες κενών υποσχέσεων από τις τοπικές τους ελίτ, αλλά κι από την Ε.Ε., που για τους δικούς της λόγους έχει τις χώρες τους μονίμως “κολλημένες στο προθάλαμό” της.

Παρά την απογοήτευση ωστόσο τουλάχιστον τέσσερις στους πέντε πολίτες των Δυτικών Βαλκανίων λένε ότι η ένταξη των χωρών στην ΕΕ θα ωφελήσει τη χώρα τους. Έπειτα όμως κι από την τελευταία απόρριψη της έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Βόρειας Μακεδονία και της Αλβανίας, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων στα Δυτικά Βαλκάνια πιστεύουν πλέον ότι η χώρα τους δεν θα γίνει ποτέ μέλος της Ε.Ε. με τον Ευρωσκεπτικισμό να έχει επιστρέψει για τα καλά, μαζί με όλο το σχετικό “βαλκανικό σύνδρομο”. Ως αντίδραση οι νέοι αυτών των χωρών επιλέγουν να μεταναστεύσουν στην Ε.Ε.

Srbija ; Arandjelovac ; selo Ranilovich 25.04.2012. Snimio:Dragan Jevremovich

Ο τρόμος των αμείλικτων στατιστικών

Αυτή η μαζική μετανάστευση συντελεί καθοριστικά στη δραματική γήρανση και πληθυσμιακή συρρίκνωση των χωρών της περιοχής. Με βάση τις τρέχουσες προβολές, μέχρι το 2050, η Βουλγαρία θα είναι κατά 38,6% μικρότερη πληθυσμιακά από ό,τι το 1989. Η Σερβία θα έχει 23,8% λιγότερους κατοίκους, η Κροατία 22,4% και η Ρουμανία 30,1%! Η Μολδαβία έχει ήδη χάσει το 33,9% του πληθυσμού της (από τα 4,7 το 1990 έπεσε στα τρία εκατομμύρια περίπου). Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη έχει ποσοστό γονιμότητας 1,26, που είναι ένα από τα χαμηλότερα στον κόσμο. Ακόμη και το Κόσοβο, το οποίο με μέση ηλικία 29 ετών είναι η νεώτερη χώρα στην περιοχή, δεν ξεφεύγει από τη δημογραφική κάμψη. Ο πληθυσμός του Κοσόβου θα μειωθεί κατά 11% ως το 2050, κυρίως λόγω της μετανάστευσης των Αλβανών κατοίκων τους προς την Ευρώπη.

Οι νέοι των Δυτικών Βαλκανίων φεύγουν. Τα ποσοστά γονιμότητας έχουν καταρρεύσει. Οι κοινωνίες γερνούν. Και παρόλο που εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες έχουν περάσει από την περιοχή, λίγοι θέλουν να μείνουν. Οι αγροτικές περιοχές παντού ερημώνονται και μόνο στη Βουλγαρία υπάρχουν περίπου 800 χωριά-φαντάσματα.

Υπάρχουν και λίγες εξαιρέσεις…

Κάποιες βαλκανικές πόλεις όμως συνεχίζουν να αυξάνονται, όπως τα Τίρανα, που προσελκύουν 25.000 νέους κατοίκους ετησίως, αν και η Αλβανία στο σύνολό της μειώνεται πληθυσμιακά.

Το Κλουζ στην Τρανσυλβανία της Ρουμανίας είναι επίσης μια πόλη με πληθυσμιακή έκρηξη, στην οποία συρρέουν άνθρωποι από άλλες περιοχές της Ρουμανίας αλλά και από το εξωτερικό. Η επιτυχία της βασίζεται στην οικονομία της γνώσης, στην πληροφορική, στη διασυνδεσιμότητα και στην εξωστρέφεια της. Ωστόσο το Κλουζ αποτελεί την εξαίρεση στον βαλκανικό “κανόνα” της υποανάπτυξης, της τεχνολογικής καθυστέρησης και της πληθυσμιακής εγκατάλειψης.

Μετριοπαθείς πολιτικοί σε υποχώρηση

Όλο αυτό το δυσοίωνο και τοξικό κλίμα, σε συνδυασμό με την ατολμία της Ε.Ε. να προχωρήσει τη διεύρυνσή της στα Δυτικά Βαλκάνια, παράγει ήδη αρνητικά πολιτικά και γεωπολιτικά αποτελέσματα. Μετριοπαθείς και προοδευτικοί πολιτικοί, όπως ο Ζόραν Ζάεφ, ενδέχεται να χάσουν την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων τους, καθώς αμφισβητείται ο βασικός κορμός της πολιτικής τους, που είναι ο εκδημοκρατισμός και η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μετά το γαλλικό “βέτο” στη διεύρυνση της Ε.Ε. ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας, Ζόραν Ζάεφ, προσέφυγε σε πρόωρες εκλογές για “να μιλήσει ο λαός για το μέλλον της χώρας”. Αυτές οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στη γειτονική χώρα εγκυμονούν τον κίνδυνο της επιστροφής των εθνικιστών και των Ευρωσκεπτικιστών του VMRO στην εξουσία στα Σκόπια. Παράλληλα αφήνουν ένα γεωπολιτικό κενό στα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο και θα σπεύσουν να καλύψουν δυνάμεις όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία. Έτσι τα Βαλκάνια θα συνεχίσουν να φλερτάρουν με την αστάθεια και να παραμένουν η “αχίλλειος πτέρνα” της Ευρώπης.

Απόδραση από την Αφρική: Η “πληθυσμιακή βόμβα” της Αφρικής και η μετανάστευση προς την Ευρώπη

Απόδραση από την Αφρική

Η “πληθυσμιακή βόμβα” της Αφρικής

και η μετανάστευση προς την Ευρώπη

Γράφει ο Γιώργος Στάμκος

Τελευταία πληθαίνουν τα στοιχεία που δείχνουν πως η Αφρική γίνεται το γεωπολιτικό “Μήλο της Έριδας” και το κυριότερο πεδίο σύγκρουσης του νέου Ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Ουσιαστικά υποκαθιστά το ρόλο που έπαιζε η Ασία κατά τη διάρκεια του προηγούμενου Ψυχρού Πολέμου (1945-1991) μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης. Δηλαδή ως το “γεωπολιτικό έπαθλο” και κυριότερο θέρετρο συγκρούσεων (Κορέα, Βιετνάμ, Παλαιστίνη, Πακιστάν κ.ά.) των δύο υπερδυνάμεων. Τότε η Ασία ήταν η πολυπληθέστερη και πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή του πλανήτη μας, με τεράστιους πόρους και ανερχόμενη οικονομικά. Σήμερα αυτόν τον ρόλο αρχίζει σταδιακά να τον αποκτά η Αφρική. Ειδικά όσον αφορά στη δημογραφική της δυναμική.

Η “δημογραφική βόμβα” της Υποσαχάριας Αφρικής

Η Αφρική είναι σήμερα η ταχύτερα αυξανόμενη πληθυσμιακά ήπειρος της Γης. Τρία από τα δέκα μωρά που γεννιούνται σήμερα βλέπουν για πρώτη φορά το φως του ήλιου στη Μαύρη Ήπειρο. Μέχρι το 2050 η Αφρική προβλέπεται να διπλασιάσει τον αριθμό των κατοίκων της. Μεταξύ 2020 και 2100 ο πληθυσμός της Αφρικής θα αυξηθεί από 1,3 σε 4,3 δισεκατομμύρια!

Στο Λάγος της Νιγηρίας το 1950 κατοικούσαν μόνο 300.000 άτομα. Σήμερα σε αυτήν την περιοχή της Μεγάπολης, στις εκβολές του Νίγηρα, ζουν περίπου 20 εκατομμύρια άνθρωποι. Μέχρι το 2050 ο αριθμός αυτός προβλέπεται να αυξηθεί στα 40 εκατομμύρια. Και μέχρι το 2100 το Λάγος προβλέπεται να είναι η μεγαλύτερη πόλη στον κόσμο -μια Γιγάπολη περίπου 100 εκατομμυρίων ανθρώπων!

Η Αφρική προβλέπεται το 2060 να ξεπεράσει σε αριθμό γεννήσεων την πολύ μεγαλύτερη της Ασία, η οποία θα δει τον πληθυσμό της να σταθεροποιείται και να μειώνεται λιγάκι ως το 2100. Καθώς η υποσαχάρια Αφρική θα τριπλασιάσει τον πληθυσμό της μέχρι το 2100, θα αυξηθεί αντίστοιχα και η πυκνότητα του πληθυσμού. Το 2100 η Νιγηρία, η Ουγκάντα, η Ρουάντα και το Μπουρούντι θα έχουν πυκνότητα 400 ατόμων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, δηλαδή θα είναι τόσο πυκνοκατοικημένες όσο είναι σήμερα η Ινδία, το Βέλγιο και η Ολλανδία. Δύο χώρες της υποσαχάριας Αφρικής θα έχουν πυκνότητα πληθυσμού μεγαλύτερη από εκείνη του Πακιστάν, της Γερμανίας και της Μεγάλης Βρετανίας, και επτά άλλες αφρικανικές χώρες θα έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα από εκείνη της Γαλλίας, της Δανίας, της Ταϊλάνδης και της Ινδονησίας, των οποίων ο πληθυσμός προβλέπεται επίσης να αυξηθεί. Η Αφρική θα γίνει έτσι η πιο υπέρ-συνωστισμένη ήπειρος του πλανήτη μας.

Νιγηρία: 733 εκατομμύρια κάτοικοι το 2100!

Οι πιο δραματικές δημογραφικές αλλαγές θα λάβουν χώρα στη Νιγηρία, ο πληθυσμός της οποίας διπλασιάστηκε μεταξύ 1990-2019, φτάνοντας τα 201 εκατομμύρια. Σύμφωνα με προβλέψεις του ΟΗΕ μέχρι το τέλος του αιώνα η Νιγηρία θα έχει 733 εκατομμύρια κατοίκους και θα είναι η τρίτη πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο μετά την Ινδία και την Κίνα (4η θα είναι οι ΗΠΑ με 434 εκατομμύρια). Μέχρι το 2070 στη Νιγηρία θα γεννιούνται περισσότερα παιδιά από ό,τι στην πιο πολυπληθέστερη Κίνα, ο πληθυσμός της οποίας φτάνει σήμερα τα 1.430.000.000 αλλά θα πέσει το 2100 στα 1.065.000.000 κατοίκους.

Στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής συντελείται μια άνευ προηγουμένου δημογραφική έκρηξη, που έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομία, στην κοινωνία, στη γεωπολιτική και ειδικά στο περιβάλλον. Ζούγκλες εξαφανίζονται (μαζί με όλες τις μορφές ζωής τους) και μετατρέπονται σε χωράφια και πόλεις. Ποταμοί μολύνονται, ενώ το καθαρό πόσιμο νερό γίνεται όλο και πιο δυσεύρετο. Αυτή η πληθυσμιακή έκρηξη προβλέπεται να συνεχιστεί κατά τις επόμενες δεκαετίες λόγω του αυξημένου αριθμού των νέων γυναικών που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία στην υποσαχάρια Αφρική. Μεσοπρόθεσμα τουλάχιστον ο αφρικανικός πληθυσμός θα συνεχίσει να αυξάνεται ακόμη κι αν ο δείκτης γεννητικότητας, που είναι σήμερα 4,6 παιδιά ανά γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας, πέσει στο σημερινό μέσο παγκόσμιο επίπεδο, που είναι τα 2,5 παιδιά ανά γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας.

Από τη Μαύρη στη Γηραιά Ήπειρο

Ο καθηγητής Αφρικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Duke στο Durham της Βόρειας Καρολίνας, ο Στεφ Σμιθ, υποστηρίζει πως αυτή η, δημογραφικά νέα, Αφρική θα στραφεί αναπόφευκτα στη Γηραιά Ήπειρο, που θα είναι ο σημαντικότερος προορισμός της μετανάστευσης των Αφρικανών. Ο ίδιος, που έζησε πολλά χρόνια στην Αφρική ως ανταποκριτής, προβλέπει ότι 150 έως 200 εκατομμύρια άνθρωποι αφρικανικής καταγωγής θα έρθουν να ζήσουν στην Ευρώπη μέχρι το 2050.

Αυτό θα είναι το αποτέλεσμα ενός μαζικού μεταναστευτικού κύματος, το οποίο ο, ίδιος χαρακτηρίζει ως “παγκόσμια πλημμύρα”. Βέβαια άλλοι επιστήμονες κατηγορούν τον Σμιθ ότι δεν ερμηνεύει σωστά τα γεγονότα και συμβαδίζει με τα ξενοφοβικά μηνύματα των Δεξιών λαϊκιστών.

Μια αντίστοιχη ανάλυση από ίδρυμα της Νότιας Αφρικής εφιστά την προσοχή στο παραλληλισμό μεταξύ της ευρωπαϊκής μετανάστευσης του 19ου αιώνα προς το Νέο Κόσμο με τη μελλοντική αφρικανική μετανάστευση προς την Ευρώπη. Μεταξύ 1850-1914 περίπου 40 εκατομμύρια άνθρωποι εγκατέλειψαν την Ευρώπη και μετανάστευσαν κυρίως στη Βόρεια και Νότια Αμερική. Δεδομένου ότι στην Ευρώπη ζούσαν τότε λιγότερα από 400 εκατομμύρια άτομα, αυτό σημαίνει ότι το 10% του πληθυσμού μετανάστευσε. Κατ’ αναλογία με τη μετανάστευση του 19ου αιώνα, τα επόμενα 35 χρόνια από 18 υποστηρίχτριες χώρες θα μπορούσαν να μεταναστεύσουν προς την Ευρώπη περίπου 50 εκατομμύρια άνθρωποι.

Από την πλευρά του ο Γάλλος ερευνητής της μετανάστευσης Francois Eran υποστηρίζει πως οι Αφρικανοί που θα μεταναστεύσουν θα κυμαίνονται μεταξύ 3% και 4% του πληθυσμού της Αφρικής, επειδή οι περισσότεροι Αφρικανοί απλά δεν έχουν οικονομικούς πόρους για ένα τόσο δύσκολο, επικίνδυνο και πολυδάπανο ταξίδι προς το Βορρά.

Μερικά από τα ισχυρότερα κύματα μεταναστών έχουν ξεκινήσει ως αναζήτηση εργασίας (Μπαγκλαντές, το Νεπάλ, τις Φιλιππίνες), και κάποια άλλα εξαιτίας της βίας, της ανασφάλειας και των στρατιωτικών συγκρούσεων (Συρία, Ιράκ, Βενεζουέλα και Μιανμάρ). Η Αφρική όμως κερδίζει συνεχώς έδαφος ως πηγή μεταναστών προς την Ευρώπη. Το 2017 οι μετανάστες από τη Νιγηρία ήταν ο τέταρτος μεγαλύτερος αριθμός αιτούντων άσυλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά από τους πρόσφυγες από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν.

Οι μετανάστες δημιουργούν νέο πλούτο στις χώρες υποδοχής τους

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Επιτροπή για τη Διεθνή Μετανάστευση το 5-12 % του πληθυσμού των 30 πιο ανεπτυγμένων βιομηχανικών χωρών αποτελείται σήμερα από μετανάστες. Μεταξύ των 175 εκατομμυρίων σημερινών μεταναστών στον κόσμο υπάρχουν 16 εκατομμύρια Αφρικανοί (9%), μια σχετική μείωση σε σύγκριση με το 12% που ήταν το 1960.

Ο οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας Dilip Rata υπολόγισε πως οι μετανάστες στις βιομηχανικές χώρες παράγουν πλούτο 356 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Οφέλη έχουν όμως και οι χώρες προέλευσης των μεταναστών, οι οποίες λαμβάνουν ετησίως περισσότερα από 165 δισεκατομμύρια δολάρια σε εμβάσματα. Μόνο στην Ουγκάντα τα μεταναστευτικά εμβάσματα μείωσαν την εγχώρια φτώχεια κατά 11%.

Ο πληθυσμός των μεταναστών στις Ηνωμένες Πολιτείες προβλέπεται να αυξηθεί κατά 85 εκατομμύρια άτομα κατά τα επόμενα 80 χρόνια (2020 έως 2100). Στον Καναδά η μετανάστευση θα είναι ο βασικότερος κινητήριος μοχλός της ανάπτυξης σε μια περίοδο κατά την οποία ο αριθμός των θανάτων αναμένεται να είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των γεννήσεων. Μια παρόμοια τάση θα έχει και η Νέα Ζηλανδία.

Λύση για τη δημογραφικά φθίνουσα Ευρώπη;

Σε πολλές χώρες της Ευρώπης, των οποίων ο πληθυσμός μειώνεται και θα συνεχίσει να μειώνεται τις επόμενες δεκαετίες, όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Ελλάδα και όλες οι Ανατολικοευρωπαϊκές και βαλκανικές χώρες, η εισροή μεταναστών θα είναι ο βασικότερος τρόπος για την αντιμετώπιση της αυξημένης γήρανσης και της πληθυσμιακής συρρίκνωσης λόγω της μεγάλης υπεροχής των θανάτων επί των γεννήσεων, αλλά και για να κρατηθούν ζωντανά τα ασφαλιστικά συστήματα και οι ευρωπαϊκές οικονομίες, σύμφωνα με την ανάλυση του Τμήματος Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων των Ηνωμένων Εθνών.

Η μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού στην Ευρώπη μεταξύ 2019 και 2050 αναμένεται να παρουσιαστεί στην Ανατολική Ευρώπη: στη Λιθουανία και στη Βουλγαρία (-23%), στη Λετονία (-22%) και στην Ουκρανία (-20%).

Σύμφωνα με τις δημογραφικές προβλέψεις του ΟΗΕ ο παγκόσμιος πληθυσμός, ο οποίος το 2019 έφτασε τα 7,7 δισεκατομμύρια, μέχρι το 2030 θα αυξηθεί σε 8,5 το 2050 και μέχρι το 2100 τα δισεκατομμύρια. Αυτή η εντυπωσιακή αύξηση ωστόσο δε θα κατανέμεται ομοιόμορφα οδηγώντας σε περιφερειακές ανισορροπίες, ακόμη και συγκρούσεις. Ειδικά αν ληφθεί υπόψιν και το καυτό ζήτημα της Κλιματικής Αλλαγής, που θα δημιουργήσει νέα κύματα, περιβαλλοντικών αυτή τη φορά, προσφύγων, τότε βγαίνει το αβίαστο συμπέρασμα πως ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας των μεταναστών και των προσφύγων. Ειδικά από την Αφρική. Όπως είχε άλλωστε πει κάποτε ο Ε. Cioran: “Το μέλλον ανήκει πάντα στους σκλάβους και στους μετανάστες”.